นางสงกรานต์ เป็นธิดาของท้าวกบิลพรหม หรือท้าวมหาสงกรานต์ และเป็นนางฟ้าอยู่บนสรวงสวรรค์ชั้นจาตุมหาราช (สวรรค์ชั้นที่ 1 ในทั้งหมด 6 ชั้น) ซึ่งมีหน้าที่ในการรับศรีษะของท้าวกบิลพรหมแห่รอบเขาพระสุเมรุในแต่ละรอบปี หรือในวันสงกรานต์นั้นเอง
ตำนานเล่าว่า ในอดีตมีเศรษฐีคนหนึ่งเพียบพร้อมทุกอย่าง แต่อาภัพเรื่องบุตรสืบสกุล จึงบวงสรวงขอบุตรกับพระอาทิตย์ และพระจันทร์ แต่ก็ยังไม่เป็นผล ในช่วงฤดูร้อนหลายปีต่อมา เศรษฐีได้ถวายข้าวสารซาวน้ำ 7 สี เครื่องถวาย ดนตรีปี่พาทย์บูชาขอลูกจากรุกขพระไทร ท่านเกิดความเห็นใจจึงขอบุตรกับพระอินทร์ให้ เศรษฐีจึงได้บุตรชาย ตั้งชื่อว่า “ธรรมบาลกุมาร”
ธรรมบาลกุมารเป็นผู้ที่มีปฏิภาณไหวพริบ ฉลาดหลักแหลมจนมีชื่อเสียงร่ำลือ เป็นที่พูดถึง และเป็นที่รู้จักไปทั่ว เมื่อเรื่องถึงหูท้าวกบิลพรหม จึงเกิดการประลองปัญญาถามคำถาม หากฝ่ายใดแพ้ตอบไม่ได้จะต้องตัดศีรษะบูชา ซึ่งท้าวกบิลพรหมเป็นฝ่ายแพ้ จึงต้องเป็นฝ่ายตัดศีรษะ แต่หากศีรษะนี้ตกลงพื้นจะเกิดเพลิงไหม้โลก ท้าวกบิลพรหมจึงสั่งให้บุตรธิดาหรือนางสงกรานต์มาสลับสับเปลี่ยนทำหน้าที่อัญเชิญศีรษะของตน
เกณฑ์การเลือกนางสงกรานต์
โดยมีเกณฑ์กำหนดที่ว่าวันสงกรานต์ ตรงกับวันใด ก็ให้นางสงกรานต์ประจำวันนั้นเป็นผู้แห่ โดย นางสงกรานต์มีทั้งหมด 7 องค์
ทุงษะเทวี
ทุงษะเทวีเป็นนางสงกรานต์ประจำวันอาทิตย์ ทัดดอกทับทิม มีปัทมราค (แก้วทับทิม) เป็นเครื่องประดับ ภักษาหารคืออุทุมพร (มะเดื่อ) อาวุธคู่กาย พระหัตถ์ขวาถือจักร พระหัตถ์ซ้ายถือสังข์ เสด็จไสยาสน์เหนือปฤษฎางค์ครุฑ
โคราคะเทวี
โคราคะเทวีเป็นนางสงกรานต์ประจำวันจันทร์ ทัดดอกปีป มีมุกดาหาร (ไข่มุก) เป็นเครื่องประดับ ภักษาหารคือเตละ (น้ำมัน) อาวุธคู่กาย พระหัตถ์ขวาถือพระขรรค์ พระหัตถ์ซ้ายถือไม้เท้า เสด็จประทับเหนือพยัคฆ์ (เสือ)
รากษสเทวี
รากษสเทวีเป็นนางสงกรานต์ประจำวันอังคาร ทัดดอกบัวหลวง มีโมรา (หิน) เป็นเครื่องประดับ ภักษาหารคือโลหิต (เลือด) อาวุธคู่กาย พระหัตถ์ขวาถือตรีศูล พระหัตถ์ซ้ายถือธนู เสด็จประทับเหนือวราหะ (หมู)
มัณฑาเทวี
มัณฑาเทวีเป็นนางสงกรานต์ประจำวันพุธ ทัดดอกจำปา มีไพฑูรย์ (พลอยสีเหลืองแกมเขียว) เป็นเครื่องประดับ ภักษาหารคือนมและเนย อาวุธคู่กาย พระหัตถ์ขวาถือเหล็กแหลม พระหัตถ์ว้ายถือไม้เท้า เสด็จไสยาสน์เหนือปฤษฎางค์คัสพะ (ลา)
กิริณีเทวี
กิริณีเทวีเป็นนางสงกรานต์ประจำวันพฤหัสบดี ทัดดอกมณฑา (ยี่หุบ) มีมรกตเป็นเครื่องประดับ ภักษาหารคือถั่วและงา อาวุธคู่กาย พระหัตถ์ขวาถือพระขรรค์ พระหัตถ์ซ้ายถือปืน เสด็จไสยาสน์เหนือปฏษฎางค์ชสาร (ช้าง)
กิมิทาเทวี
กิมิทาเทวีเป็นนางสงกรานต์ประจำวันศุกร์ ทัดดอกจงกลนี มีบุษราคัมเป็นเครื่องประดับ ภักษาหารคือกล้วยและน้ำ อาวุธคู่กาย พระหัตถ์ขวาถือพระขรรค์ พระหัตถ์ซ้ายถือพิณ เสด็จประทับยืนเหนือมหิงสา (ควาย)
มโหทรเทวี
มโหทรเทวีเป็นนางสงกรานต์ประจำวันเสาร์ ทัดดอกสามหาว (ผักตบชวา) มีนิลรัตน์เป็นเครื่องประดับ ภักษาหารคือเนื้อทราย อาวุธคู่กาย พระหัตถ์ขวาถือจักร พระหัตถ์ซ้ายถือตรีศูล เสด็จประทับเหนือมยุราปักษา (นกยูง)
ในปี 2566 นี้ วันที่ 14 เมษายน 2566 เป็น “วันมหาสงกรานต์” ทางจันทรคติตรงกับวันศุกร์ แรม 9 ค่ำ เดือน 5 เวลา 16 นาฬิกา 01 นาที 02 วินาที นางสงกรานต์ 2566 จึงได้แก่ กิมิทาเทวี
ภาพ: กระทรวงวัฒนธรรม
อ่านข่าวเพิ่มเติม
- ‘กิมิทาเทวี’ นางสงกรานต์ 2566 ประทับนั่งเหนือมหิงสา พืชพรรณสมบูรณ์ น้ำท่าพอดี
- ‘กิริณีเทวี’ นางสงกรานต์ 2565 ทำนายดวงเมือง นาข้าวระวังแมลง น้ำน้อย
- นางสงกรานต์ปี 64 ‘รากษสเทวี’ น้ำมาก ข้าวน้อย พืชผลเสียหาย
