ศูนย์จีโนมฯ เฝ้าระวัง “โควิดกลายพันธุ์” 18 ตำแหน่ง อย.สหรัฐระบุ ก่อเกิดการ “ดื้อยาแพกซ์โลวิด” หวั่นตัวเลขผู้เสียชีวิตพุ่ง 2 เท่าตัว
ศูนย์จีโนมทางการแพทย์ รพ.รามาธิบดี โพสต์เพจเฟซบุ๊ก Center for Medical Genomics ระบุว่า ศูนย์จีโนมฯเฝ้าระวัง 18 ตำแหน่งสำคัญบนจีโนมของไวรัสโควิด-19 ที่ อย. สหรัฐระบุก่อให้เกิดการดื้อต่อยา“แพกซ์โลวิด” ในหลอดทดลอง ดังนี้
โอไมครอนลูกผสม 4 สายพันธุ์ที่องค์การอนามัยโลกและผู้เชี่ยวชาญทั่วโลกกำลังให้ความสนใจหรือเฝ้าจับตาคือ XBB.1.5, XBB.1.9.1, XBB.1.16, และล่าสุดคือ XBB.2.3 ซึ่งกำลังจะทำให้การป้องกันและรักษาโรคโควิด-19 เปลี่ยนแปลงไป
โอไมครอนในกลุ่ม XBB ทำให้วัคซีนทุกชนิดไม่ว่าจะเป็นรุ่นแรกหรือรุ่นที่สองด้อยประสิทธิภาพลง เพราะบริษัทผลิตวัคซีนไม่สามารถพัฒนาวัคซีนตามการกลายพันธุ์ของโอไมครอนได้ทัน องค์การอนามัยโลกระบุว่าในแต่ละสัปดาห์ยังมีผู้คนหลายล้านคนกำลังติดเชื้อโควิด (ซ้ำ) โดยมีผู้ป่วยหลายแสนคนที่ต้องเข้ารักษาตัวในโรงพยาบาล และอีกหลายพันคนที่เสียชีวิตจากโควิด ทำให้เราได้เข้าสู่โหมดการรักษาโควิด-19 กันมากขึ้น
โดยจากเดิมเราจะอยู่ในโหมดการป้องกัน เช่น กินร้อน ช้อนกลาง เว้นระยะห่าง หน้ากากอนามัย และฉีดวัคซีน (ซึ่งด้อยประสิทธิภาพในการป้องกันการติดเชื้อลงทุกขณะ) เปลี่ยนมาเป็นเข้าสู่โหมดการรักษาด้วยแอนติบอดีสำเร็จรูป และยาต้านไวรัสเพิ่มมากขึ้นกว่าในอดีต
ทั้งนี้ ดร.เดโบราห์ เบิร์กซ์ (Deborah Birx) อดีตแพทย์ใหญ่ประจำทำเนียบขาว คาดว่าในที่สุดแล้วโควิด-19 จะกลายพันธุ์ดื้อต่อยา “แพกซ์โลวิด (Paxlovid)” อันอาจทำให้มีผู้เสียชีวิตเพิ่มขึ้นเป็นสองเท่าอย่างรวดเร็ว
โซโทรวิแมบ แอนติบอดีสำเร็จรูปชนิดเดียว ที่ยับยั้ง XBB ได้
แอนติบอดีสำเร็จรูปที่แพทย์ใช้รักษาโรคโควิดนั้น จะให้กับผู้ติดเชื้อในกลุ่มเปราะบาง หรือในกลุ่มผู้ติดเชื้อที่ร่างกายมีภาวะภูมิคุ้มกันบกพร่อง ไม่สามารถสร้างภูมิคุ้มกันได้ดีจากการฉีดวัคซีนหรือติดเชื้อตามธรรมชาติ แต่เมื่อมีการระบาดของโอไมครอนในกลุ่มสายพันธุ์ย่อย XBB ที่มีการกลายพันธุ์อย่างรวดเร็ว ทำให้ปัจจุบันมีแอนติบอดีสำเร็จรูปเหลือเพียงประเภทเดียวคือ โซโทรวิแมบ (sotrovimab) ที่พอจะใช้ยับยั้งการเพิ่มจำนวนของโอไมครอนกลุ่ม XBB ในร่างกายผู้ติดเชื้อได้
ส่วนยาต้านไวรัสนอร์มาเทรลเวียร์ (nirmatrelvir) เป็นยาต้านไวรัสชนิดกิน ออกฤทธิ์ผ่านกลไกการยับยั้งเอนไซม์ 3CL โพรตีเอสของไวรัสโควิด-19 ใช้เครื่องหมายการค้าเป็นแพกซ์โลวิด (Paxlovid) และ ยาเรมเดซิเวียร์ (Remdesivir) ซึ่งเป็นยาต้านไวรัสที่ให้กับผู้ติดเชื้อทางเส้นเลือดดำจะถูกนำไปใช้เพิ่มขึ้น ซึ่งปัญหาที่ติดตามมาคืออาจสุ่มเสี่ยงเกิดเชื้อดื้อยา เนื่องจากเรามียาต้านไวรัสไม่กี่ชนิด ที่ทางองค์การอาหารและยาในหลายประเทศอนุมัติให้ใช้รักษาโรคโควิด-19 ทำให้ปัจจุบันมีการใช้ยาต้านไวรัสโควิด-19 ในรูปแบบของยาเดี่ยว (monotherapy)
ขณะที่ยาต้านไวรัสเอชไอวีในอดีตที่ไปยับยั้งการทำงานของเอนไซม์โปรตีเอสของไวรัสเอชไอวีหลายตัว ประสบปัญหาเชื้อดื้อยาอย่างรวดเร็วเนื่องจากเป็นการใช้ยาเพียงตัวเดียวในการรักษาซึ่งก่อให้เกิดเชื้อดื้อยาได้ง่าย จนกระทั่งมีการปรับการรักษาด้วยการใช้ยาต้านไวรัสเอชไอวี 2-3 ชนิดพร้อมกัน (antiviral combination therapy) ทำให้ปัญหาเชื้อเอชไอวีดื้อยาลดลงตั้งแต่ปี 2533 เป็นต้นมาจนถึงปัจจุบัน
ดังนั้น เพื่อเป็นการติดตามเชื้อโควิดดื้อยาที่อาจเกิดการระบาดขึ้นในประเทศไทย ทางศูนย์จีโนมทางการแพทย์ รพ. รามาธิบดีจึงได้เตรียมพร้อมในการตรวจสอบเชื้อโควิดดื้อยาแพกซ์โลวิดเป็นอันดับแรก ด้วยการถอดรหัสพันธุกรรมทั้งจีโนม
อย.สหรัฐ หวั่นโควิดกลายพันธุ์ 18 ตำแหน่ง ดื้อยาแพกซ์โลวิด
แพกซ์โลวิดเป็นยาต้านไวรัสชนิดรับประทานที่ใช้ต่อสู้กับไวรัสโควิด-19 ที่มุ่งเป้าไปที่โปรตีเอส 3CL ของไวรัสโคโรนา 2019 แต่นักวิทยาศาสตร์ทั่วโลกเริ่มกังวลว่า จากการใช้ยาแพกซ์โลวิดที่เพิ่มมากขึ้น อาจประสบปัญหาเชื้อดื้อยาแพกซ์โลวิดในอนาคต
ดังนั้นองค์การอาหารและยา (อย.) ของสหรัฐ จึงได้ออกเอกสารข้อมูลสำหรับผู้ให้บริการด้านสุขภาพที่จะนำยาแพกซ์โลวิดไปใช้ในกรณีฉุกเฉิน (FACT SHEET FOR HEALTHCARE PROVIDERS: EMERGENCY USE AUTHORIZATION FOR PAXLOVIDTM) ซึ่งสามารถดาวน์โหลดได้จากเว็บไซด์ของ อย. สหรัฐ คือ https://www.fda.gov/media/155050/download ซึ่งมีการปรับปรุงล่าสุดเมื่อเดือนกุมภาพันธ์ 2566
โดยในเอกสารได้ระบุถึงตำแหน่งการกลายพันธุ์บนสายจีโนมของไวรัสโคโรนา 2019 (SARS-CoV-2) ในส่วนที่สร้างโปรติเอส 3CL จำนวน 18 ตำแหน่งสำคัญ ที่แต่ละตำแหน่งที่กลายพันธุ์ จะส่งผลให้การทดสอบในหลอดทดลองเกิดการดื้อต่อยาต้านไวรัสแพกซ์โลวิดเพิ่มเป็นหลายเท่า (X) เมื่อเทียบกับโควิดที่ไม่ได้กลายพันธุ์ (wild type) กล่าวคือ G15S (4.4X), Y54A (24.0X), T135I (3.2X), F140A (39.0X), F140L (5.4X), S144A (92.0X), S144E (470X), S144T (160X), H164N (6.4X), E166A (33.0X), E166G (16.0X), H172Y (230X), A173V (26.0X), V186G (13.0X), Q189K (65.0X), Q192L (28.0X), Q192P (33.0X) และ D248E (3.7X)
โดยขณะนี้ยังไม่มีข้อมูลทางคลินิกมากพอที่จะระบุว่าการกลายพันธุ์ทั้ง 18 ตำแหน่งดังกล่าวจะก่อให้เกิดเชื้อโควิดดื้อยาในร่างกายผู้ติดเชื้อ เหมือนเช่นเดียวกับที่เกิดขึ้นในหลอดทดลองเลี้ยงไวรัสกับเซลล์ที่มียาแพกซ์โลวิดผสมอยู่หรือไม่
ศูนย์จีโนมฯ เฝ้าระวังโควิดกลายพันธุ์หลายตำแหน่ง
อย่างไรก็ดีทางศูนย์จีโนมฯได้ตรวจสอบรหัสพันธุกรรมไวรัสโคโรนา 2019 ที่จัดเก็บบนฐานข้อมูลโควิดโลกจีเสส (GISAID) ในประเทศสหรัฐอเมริกาจำนวน 4,765,147 ราย ซึ่งเป็นประเทศที่มีการใช้ยาแพกซ์โลวิดมากที่สุดในโลก เปรียบเทียบกับตัวอย่างจากประเทศไทยจำนวน 39,622 รายที่เพิ่งเริ่มใช้ยา พบว่า
- ตัวอย่างจากสหรัฐอเมริกาพบการกลายพันธุ์ที่ตำแหน่ง H164N, G15S, L50F, และ T135I บนสายจีโนมของไวรัสในส่วนที่สร้างโปรติเอส 3CL จำนวน 4,500, 3,061, 2,272, และ 400 รายตามลำดับ
- ตัวอย่างจากไทยพบการกลายพันธุ์ที่ตำแหน่ง H164N, G15S, L50F, และ T135I บนสายจีโนมของไวรัสในส่วนที่สร้างโปรติเอส 3CL จำนวน 0, 3, 16, และ 0 รายตามลำดับ
- การกลายพันธุ์ 3 ตำแหน่งคือ “L50F-E166A-L167F” ที่พบในห้องทดลอง ยังตรวจไม่พบจากตัวอย่างในผู้ติดเชื้อ 4.7 ล้านรายในสหรัฐอเมริกาและ 3.9 หมื่นรายในไทย
ศูนย์จีโนมฯกำลังเฝ้าติดตามตำแหน่งกลายพันธุ์เหล่านี้ในทุกตัวอย่าง ที่หน่วยงานในประเทศไทยได้ช่วยกันสุ่มถอดรหัสพันธุกรรมโควิด-19 ทั้งจีโนม และแชร์ไว้บนฐานข้อมูลรหัสพันธุกรรมโควิดโลก “จีเสส”
อ่านข่าวเพิ่มเติม
- สธ. จัดกิจกรรม ‘วัคซีนคู่ สู้หน้าฝน’ โควิด+ไข้หวัดใหญ่ กลุ่มเสี่ยงฉีดพร้อมกันได้ ไม่มีผลข้างเคียง
- กทม. เปิด ‘ฉีดวัคซีนโควิด’ นอกสถานที่ ‘6 ห้างสรรพสินค้า’ เช็กวัน เวลาให้บริการ ที่นี่!
- สธ. ปรับคำแนะนำ ‘ฉีดวัคซีนโควิดประจำปี’ เริ่มปี 66 ฉีดอย่างไร เมื่อไหร่ เช็กที่นี่!
