นพ.ธีระวัฒน์ เหมะจุฑา หัวหน้าศูนย์วิทยาศาสตร์สุขภาพโรคอุบัติใหม่ คณะแพทยศาสตร์ จุฬาลงกรณ์ โพสต์ข้อความในเพจเฟซบุ๊ก หัวข้อ “ความรุนแรง เป็นใหม่ แพร่ต่อ? : ความลึกลับของโควิด-19” มีเนื้อหาดังนี้
#สำหรับเจ้าหน้าที่สาธารณสุข
ลักษณะของการติดเชื้อ เช่น โควิด-19 คิดว่าเปรียบเสมือนเป็นการได้รับวัคซีนตามธรรมชาติ
ทั้งนี้ โดยหวังว่าเมื่อประชากรอย่างน้อยครึ่งหนึ่งหรือ 60% ขึ้นไป เมื่อมีการติดเชื้อแล้วจะมีภูมิคุ้มกันหมู่ และเป็นปราการป้องกันไม่ให้มีการแพร่เชื้อออกไปอีกอย่างมาก
แต่ประเด็นที่สำคัญก็คือ การตอบสนองของแต่ละคนจะไม่เท่ากัน
ทั้งนี้ อาจจะขึ้นกับการที่ไวรัส “ชอบ” ที่จะเข้าไปอยู่ที่คอจมูกและระบบทางเดินหายใจส่วนต้น หรือ “รัก” ที่จะเข้าไปอยู่ในปอดลึกๆ และทำให้ไม่มีอาการหรือแทบจะไม่มีอาการเลย ทั้งๆที่มีปอดอักเสบและไม่มีอาการไอด้วยซ้ำ
ตำแหน่งที่ไวรัสอยู่จะมีผลในการกระตุ้นขั้นตอนของการสร้างภูมิคุ้มกันต่างกัน
- ด่วนอีก! ที่ประชุม ‘ศบค.’ ประกาศต่ออายุเคอร์ฟิวอีก 1 เดือน
- ด่วน!! ‘บิ๊กตู่’ ไฟเขียวขยาย ‘พ.ร.ก.ฉุกเฉิน’ อีก 1 เดือน
- ทั่วโลกติดเชื้อ ‘โควิด-19’ ใกล้ถึง 3 ล้าน ‘สิงคโปร์’ หยุดไม่อยู่ ทะลุ 1.3 หมื่น
กระบวนการหลบหลีก การมองเห็นของระบบภูมิคุ้มกันในที่ต่างๆเหล่านี้อาจไม่เหมือนกัน นอกจากนั้นในส่วนของไวรัสเริ่มมีข้อมูลว่ามีการเข้าไปกวนการสร้างภูมิคุ้มกันของ Tเซลล์ แบบไวรัสเอชไอวี แต่ไม่ได้ทำให้จำนวนเซลล์ต่ำลง
และชนิดของไวรัสเอง ไม่ได้ขึ้นกับ lineage A B หรือ C ว่า variant ใดมีผลต่อระบบการต่อสู้ของร่างกายผู้ติดเชื้อ ให้เก่งหรือไม่เก่งในส่วนของ antiviral protein แต่เป็นลักษณะในรหัสพันธุกรรมตามpoint mutation บางตำแหน่ง และ/หรือสัดส่วนบางอย่างของไวรัสที่กระทบระบบการต่อสู้ของคนติดเชื้อ และมีส่วนในการกำหนดความรุนแรงของโรค
ขั้นตอนต่างๆเหล่านี้ ส่งผลทั้งการเพิ่มจำนวนและปริมาณของไวรัส ตั้งแต่ระดับ transcription replication รวมทั้งการประกอบร่างตั้งแต่ subgenomic RNA และยังมีผลต่อเนื่องไปถึงการที่ไวรัสไปท้ารบ กับร่างกาย โดยร่างกายสร้างการอักเสบมากเกินพอดี เกิด cytokine storm หรือมรสุมภูมิวิกฤต และยังส่งผลไปลดทอนระบบการละลายการอักเสบผ่านทาง AT1-7 และเหนี่ยวนำนิวโตรฟิลในการทำให้ความรุนแรงโรคเพิ่มขึ้น ผ่านกลไก NET neutrophil extracellular trap
นอกจากนั้น การที่จะหายจากโรคอย่างสมบูรณ์หมดจด มีกระบวนการขั้นต้นที่เรายังไม่ทราบชัดเจนแต่อาจอนุมานเอาว่าเกิดจากการที่มีภูมิคุ้มกันแอนติบอดีชนิดที่ทำลายไวรัสได้ (neutralizing antibody) แต่ยังคงต้องตระหนักว่าเซลล์ในร่างกายแต่ละชนิดที่มีการติดเชื้ออาจจะมีกระบวนการทำลายไวรัสต่างกันในขั้นต้นและในระยะกลาง ซึ่งต้องอาศัยระบบเซลล์และระบบน้ำเหลืองเข้ามาควบคู่กัน และในที่สุดถ้าไม่สามารถทำลายไวรัสได้อย่างหมดจด เนื่องจากต้องทำลายส่วนของร่างกายที่ติดเชื้อไปด้วย ก็จำเป็นที่จะต้องปล่อยให้มีการติดเชื้อต่อโดยมีการตรวจตราควบคุมไม่ให้ไวรัสกระจายออกมาอีก ซึ่งเป็น long term control โดยใช้ระบบคุ้มกันชนิดเซลล์อย่างเดียวหรือร่วมกับระบบน้ำเหลือง
ทั้งหมดนี้ทำให้ความเข้าใจในโควิด-19 ยังไม่สมบูรณ์ และยังไม่สามารถทำนาย ได้อย่างชัดเจนว่าใครจะมีอาการหนักเบา แม้ว่าอายุจะน้อยจะมากไม่มีโรคประจำตัวก็ตาม
และยังไม่สามารถชี้ชัดได้ว่าใครเมื่อหายแล้วจะหยุดปล่อยเชื้อได้เร็วช้า หรือจะกลายเป็นคนที่แพร่เชื้อไปในระยะเวลายาวนาน และเชื้อที่ปล่อยออกมานั้นเป็นตัวสมบูรณ์กระฉับกระเฉงพร้อมที่จะติดต่อไปหาคนอื่นหรือเป็นตัวที่กระปลกกระเปลี้ยมีความสามารถในการแพร่ได้จำกัด หรือเป็นเพียงแต่เศษ RNA ของไวรัสที่ออกมากะปริบกะปรอย จากผลของ intermittent shedding จากเซลล์ที่ไวรัสไปหลบซ่อนอยู่จากการถูกมองเห็นของระบบภูมิคุ้มกัน
และท้ายสุดภูมิคุ้มกันหลังจากการติดเชื้อตามธรรมชาติจะอยู่ได้คงทนนานเท่าใดยังไม่มีใครทราบและถ้าจะอยู่ได้นานแต่ถ้าไวรัสเปลี่ยนหน้าตาไปภูมิคุ้มกันดังกล่าว เพียงแต่รู้จักไวรัสเฉยๆแต่ไม่ไปทำลายหรือจะซ้ำร้ายไปช่วยไวรัสให้มีการเพิ่มจำนวนและเกิดอาการมากขึ้นหรือไม่ยังไม่มีใครทราบ
และจบที่มนุษย์แต่ละคนจะมีชะตาชีวิตกำหนด (host response profiling) ให้มีการรับมือกับศัตรูได้รวดเร็วเพียงใดและหมดจดแค่ไหน
