จากตอนที่แล้ว ที่กล่าวถึง ที่ปรึกษาด้านอาชีพ (Career Coaching/ Counseling) ในฐานะเพื่อนคู่คิดที่เป็นมืออาชีพ หลายคนอาจยังนึกภาพไม่ออกว่ากระบวนการนั้นหน้าตาเป็นอย่างไร จึงอยากยกตัวอย่างฉากของภาพยนตร์เรื่อง แฮร์รี่ พอตเตอร์ ที่ หมวกคัดสรรทำหน้าที่เลือกบ้านให้กับนักเรียนใหม่ ว่าแต่หมวกคัดสรรคืออะไร
หมวกคัดสรร ชื่อที่คุ้นตาของแฟนนวนิยายแฟนตาซีเรื่อง แฮร์รี่ พอตเตอร์ (Harry Potter) ที่เริ่มตีพิมพ์ภาคแรกตั้งแต่ปี 2540 มีการแปลเป็นภาษาต่าง ๆ มากกว่า 70 ภาษา ปัจจุบันมียอดขายรวมทั่วโลกกว่า 500 ล้านเล่ม
หนังสือชุดนี้เป็นบทประพันธ์ของนักเขียนหญิงชาวอังกฤษ Joanne Rowling หรือที่คนส่วนใหญ่รู้จักเธอผ่านนามปากกาว่า J. K. Rowling โดยเนื้อหาของหนังสือ แฮร์รี่ พอตเตอร์ กล่าวถึง หมวกคัดสรร หรือ The Sorting Hat ว่ามีลักษณะเป็นหมวกสีดำยอดแหลม มีปาก เป็นหนึ่งในวัตถุเวทมนตร์ที่ฉลาดที่สุดที่เหล่าพ่อมดและแม่มดเคยพบมา โดยได้ความฉลาดมาจากผู้ก่อตั้งทั้งสี่ของโรงเรียนฮอกก์วอตส์ (Hogwarts) ซึ่งถือเป็นสถานศึกษาเวทย์มนต์ดีที่สุดแห่งหนึ่งของโลก
โรงเรียนจะให้พ่อมดหรือแม่มดน้อยปี 1 สวมหมวกคัดสรรทีละคน เพื่อหมวกคัดสรรจะพิจารณาเลือกบ้านที่เหมาะสมทำให้เด็กคนนั้นได้รับการพัฒนาตามลักษณะนิสัย ความสนใจ ความสามารถ สอดคล้องกับความเชื่อค่านิยม เพื่อเติบโตไปเป็นพ่อมดแม่มดที่มีศักยภาพในแบบของตน
หมวกใบนี้สามารถสนทนากับผู้สวมได้ เช่น ในช่วงต้นของภาคแรกที่แฮร์รี่ พอตเตอร์ซึ่งเป็นตัวเอกของเรื่องกำลังสวมหมวกคัดสรร หมวกบอกลักษณะที่เป็นจุดแข็งของแฮร์รี่ และแนะนำให้เขาไปอยู่บ้านหนึ่ง ซึ่งหมวกเชื่อว่า บ้านหลังนี้จะส่งเสริมจุดแข็งของเขา หากเขาได้อยู่บ้านหลังนี้ เขาจะเติบโตไปเป็นพ่อมดที่ยิ่งใหญ่ เฉกเช่นเดียวกับพ่อมดที่ชั่วร้ายที่สุดในประวัติศาสตร์ แต่แฮร์รี่ตอบปฏิเสธอย่างแน่วแน่ที่จะไม่ไปบ้านหลังนั้น หมวกรับฟัง สะท้อนสิ่งที่ได้ฟังกลับไปด้วยความเข้าใจ ให้ความเห็น และตั้งคำถามแก่แฮร์รี่ ท้ายที่สุดจึงประกาศชื่อบ้านหลังใหม่ตามความต้องการของเขา
เมื่อเราต้องเลือกที่เรียน ที่ทำงาน เราไม่มีหมวกวิเศษที่จะช่วยตัดสินใจในการหา “สิ่งที่เหมาะสมที่สุด” แต่ กระบวนการที่แฮร์รี่ได้พูดคุยกับหมวกคัดสรร นั้น มีบางส่วนที่คล้ายกับ Career Coaching/Counseling 3 ข้อ ดังนี้
1. รู้จัก “ตนเอง” หลายครั้งที่เรามักแซวกันว่า เรา “รู้ทุกเรื่อง ยกเว้นเรื่องของตัวเอง” แต่ในการวางแผนอาชีพ การรู้จักตนเอง เปรียบเหมือนเก้าอี้ 4 ขา หรือเรียกว่า VIPS ที่ต้องสำรวจด้วยเครื่องมือต่าง ๆ เช่น ชุดคำถามสัมภาษณ์ แบบทดสอบ เป็นต้น เพื่อให้เข้าใจว่า “ความเชื่อ ค่านิยมอะไรบ้างที่สำคัญกับการใช้ชีวิตของเรา (Values)”, “เราสนใจเรื่องทำงาน/กิจกรรมอะไร (Interests)”, “เรามีทักษะอะไรที่ชอบใช้ (motivated skills), และ “บุคลิกภาพของเรา เช่น จุดเด่น เป็นอย่างไร (Personality)” เพื่อตั้งเป้าหมายอาชีพ (career goal) ของเรา
2. รู้จัก “ทางเลือกของอาชีพ” ในหนึ่งช่วงอายุคนจะมีจังหวะที่เปลี่ยนงานประมาณ 5 – 7 ครั้ง หรือ อาจเฉลี่ยมากถึงปีละครั้ง (www.careers-advice-online.com) การทำความรู้จักงานที่มีอยู่ในโลก (หรือการที่เราเลือกสร้างงานใหม่) จึงเป็นเรื่องที่สำคัญ ยิ่งในปัจจุบันมีอาชีพมากกว่า 12,000 อาชีพทั่วโลก (www.careerplanner.com) แต่ละอาชีพมีลักษณะงาน ความรับผิดชอบที่หลากหลาย วุฒิการศึกษา ความรู้ความสามารถที่จำเป็นแตกต่างกันไป มีคุณค่า รายได้และสิทธิประโยชน์ที่ได้รับไม่เหมือนกัน เมื่อเทียบในอดีตที่การหางานเป็นแบบปากต่อปาก ต้องมีการ
ติดประกาศรับรู้กันในวงแคบ กับโลกทุกวันนี้ที่มีข้อมูลมากมายในโลกออนไลน์ การเข้าถึงแหล่งข้อมูลเพื่อได้เห็นภาพกว้าง เช่น Occupation Handbook Outlook (www.bls.gov/ooh/) และ O*Net Online (www.onetonline.org) และการได้พูดคุยกับผู้ประสบการณ์ในงานนั้น ๆ (Career Mentor) เพื่อเจาะลึกในเรื่องที่จำเป็นต้องรู้ และต้องการรู้จึงเป็นโอกาสที่สำคัญที่จะทำให้ประสบความสำเร็จในอนาคต
3. การตัดสินใจเลือกอาชีพ เป็นกระบวนการที่ช่วยให้เราเข้าใจตัวเอง และทางเลือกในอาชีพที่ชัดเจนขึ้น นำไปสู่ การตัดสินใจ กำหนดเป้าหมายด้านอาชีพและวางแผนเพื่อไปถึงเป้าหมายนั้น โดยอาศัยที่ปรึกษาด้านอาชีพ (Career Coach/ Career Counselor) เป็นเหมือนเพื่อนร่วมทาง ช่วยสำรวจ ค้นหา และขยายมุมมองด้านอาชีพ รวมถึงการพัฒนาคุณลักษณะอื่น ๆ เช่น การค้นหาความหมายในชีวิต (Meaning of Life), การพัฒนา Growth mindset, การนับถือตนเอง (Self-esteem) และการเชื่ออำนาจในตน (Locus of Control) เป็นต้น
หมวกคัดสรรในชีวิตจริง คงไม่ใช่สิ่งของวิเศษในโลกแต่เป็นกระบวนการสนทนาและเครื่องมือที่ใช้ระหว่างผู้ที่ต้องการวางแผนอาชีพและที่ปรึกษา ในตอนหน้าเราจะมาลงรายละเอียดกันในแต่ละข้อว่ามีเครื่องมืออะไร และมีขั้นตอนที่สำคัญเป็นอย่างไร
