โควิดระบาด สงคราม ระหว่างมนุษย์กับเชื้อโรค “หมอธีระวัฒน์” ชี้ยุทธวิธีเก่าใช้ไม่ได้ ต้องคิดนอกกรอบ เชื่อมโยงทุกระบบ จากนิเวศวิทยา วิทยาศาสตร์ขั้นลึกทุกแขนง
นพ.ธีระวัฒน์ เหมะจุฑา หัวหน้าศูนย์วิทยาศาสตร์สุขภาพโรคอุบัติใหม่ คณะแพทยศาสตร์ จุฬาลงกรณ์ โพสต์ข้อความในเพจเฟซบุ๊ก ธีระวัฒน์ เหมะจุฑา Thiravat Hemachudha ฟันธง โควิดระบาด สงคราม ระหว่างมนุษย์กับเชื้อโรค ยุทธศาสตร์การจัดการและยุทธวิธีต้องปรับเปลี่ยนรูปแบบ เชื่อมโยงทุกระบบ จากนิเวศวิทยา วิทยาศาสตร์ขั้นลึกทุกแขนง สู้วิวัฒนาการไวรัสกลายพันธุ์ โดยระบุว่า
“โรคระบาดปี 2564… สงครามระหว่างมนุษย์และเชื้อโรค
ยุทธศาสตร์การจัดการและยุทธวิธีต้องปรับเปลี่ยนรูปแบบ
ความสามารถในการผันแปรของเชื้อ และการวิวัฒน์ข้ามจากสิ่งมีชีวิตหนึ่ง ๆ จากสัตว์ป่าจากค้างคาว ไปยังสัตว์ชนิดอื่น จนกระทั่งมีความสามารถที่จะเข้าสู่มนุษย์ และแพร่จากคนสู่คน และจากคนสู่สัตว์ และในที่สุดเชื้อจากสัตว์ย้อนกลับเข้าหาคน
ทั้งหมดนี้เป็นความสำเร็จอย่างงดงาม ของไวรัส โควิด -19 ในการพัฒนาตนของสายพันธุ์ โคโรนาไวรัสพื้นบ้าน ที่อาการไม่รุนแรงจนกลายเป็น ซาร์ส เมอร์ส และใช้เวลาอาจจะตั้งแต่ปี 2003 แยกสายออกมาเป็น โควิด-19 และมิหนำซ้ำเกิดอาการได้ทุกระบบ ไม่จำเป็นที่จะต้องเป็นระบบทางเดินหายใจเท่านั้น โดยแสดงอาการทางสมองทางหัวใจ ทางผิวหนัง ช็อค เป็นอาการนำได้ทั้งหมด
และต้องไม่ลืมว่าไวรัสในครอบครัวอื่น ๆ ต่างพร้อมเพรียง ในการพัฒนาตนเอง ควบรวม ผันแปรหน้าตา รวมสายพันธุ์หมู นก คน เข้ากลายเป็นไข้หวัดใหญ่สายพันธุ์ใหม่ G1-6 และ G4 ที่ก้าวหน้าในการระบาดในหมูและเริ่มเข้าสู่คน และไข้หวัดนก ที่ระบาดในสัตว์ปีกและติดในคน รอเวลาที่จะมีการแพร่จากคนสู่คนในที่สุด
ไวรัสในครอบครัวมือเท้าปากเช่นกัน มีความสามารถในการสร้างรูปแบบของการเกิดโรค จากปอดบวม ควบรวมกับเส้นประสาทอักเสบ แขนขาอัมพาตอ่อนแรง และกล้ามเนื้อหัวใจอักเสบ พัฒนาเป็นสมองและก้านสมองอักเสบ น้ำท่วมปอด
ไวรัสในครอบครัวไข้เลือดออก ไม่ได้มีแต่เดงกี ยังมีสายพันธุ์ที่หลากหลาย อีกหลายครอบครัวที่ให้อาการเลือดออกได้ เช่น อีโบล่า มาร์เบิร์ค ลาสสา อารีนา และอื่น ๆ
ในไวรัสสมองอักเสบ มีครอบครัวสายพันธ์อีกมากมาย และติดแล้วตายหรือพิการ และเมื่อหายกลับเป็นซ้ำได้ ใน 2 ปีต่อมาจากไวรัสที่ยังซ่อนอยู่ในตัว เช่น นิปาห์ไวรัส และไวรัสเดิมที่เกิดเฉพาะระบบทางเดินหายใจ กลับมาเกิดอาการทางสมองแทนได้
ตัวอย่างทั้งหมดนี้ บ่งบอกถึงความแยบยลซับซ้อน ของไวรัสในแต่ละครอบครัว หรือตระกูล ที่แสดงอาการหลากหลาย และทำให้ยากต่อการวินิจฉัยแบบดั้งเดิม ซึ่งยึดถือรายการของเชื้อโรคที่ประกาศในโรคติดต่ออันตราย และโรคที่พบบ่อยเป็นอันดับที่ต้องตรวจคัดกรองก่อน
การตรวจในลักษณะเช่นนี้ ในระยะที่ผ่านมา พบว่าเมื่อตรวจตามรายการเสร็จสิ้นไปแล้ว ยังหาคำตอบไม่ได้ โดยผู้ป่วยที่มีการติดเชื้อ แม้มีอาการหนัก เสียชีวิตและเริ่มมีการแพร่เป็นกระจุก หย่อม กว่าครึ่งยังคงไม่สามารถตอบได้ว่าเกิดจากอะไร
ความซับซ้อนของการติดเชื้อ ยังอยู่ที่การแสดงอาการไม่จำเพาะเจาะจง ว่าเป็นระบบใดระบบหนึ่ง จากมีไข้ลามไปทุกระบบอวัยวะในร่างกาย ทำให้ช็อค ตับวาย ไตวาย หรือออกมาในรูปของที่มีอาการไข้ และตามด้วยการแสดงอาการจำเพาะเป็นอวัยวะ เช่นสมองหรือปอด เป็นต้น
ยุทธวิธีในการทำสงครามต่อจากนี้ อาจจะไม่ใช่การตั้งต้นดูจากสัตว์ป่า หรือค้างคาว ว่ามีไวรัสอะไรบ้างอย่างที่ทำมาตลอด 20 ปี เพราะที่ผ่านมาพบไวรัสหลาย 100 ตัวที่ไม่มีชื่อในครอบครัวไวรัสโคโรนา และครอบครัวอื่น ทั้งนี้ยังไม่สามารถบอกได้ชัดเจนว่า ตัวใดที่จะเก่งที่จะเข้ามนุษย์เป็นตัวต่อไป
การจัดการปัญหารีบด่วน เช่นนี้ ต้องหันมาให้ความสำคัญกับสิ่งที่เกิดในคน ในทุกพื้นที่และทุกฤดูกาล ที่แสดงอาการเช่น ไข้ ผื่น ท้องเสียอาการทางสมอง อาการทางระบบทางเดินหายใจ ปอดบวม เป็นต้น
และต้องสามารถทำการเชื่อมโยง พื้นที่ ที่ปรากฏอาการเช่นนี้ จากอาการเบาที่เกิดเป็นกระจุกกลุ่มก้อน ในระดับชุมชน หมู่บ้าน จนเริ่มมีอาการปานกลาง ต้องเข้าโรงพยาบาลและอาการหนักวิกฤตที่ต้องอยู่ในโรงพยาบาลศูนย์หรือโรงพยาบาลขนาดใหญ่ โดยที่สถานพยาบาลระดับย่อยอาจไม่ได้ให้ความสำคัญกับอาการเล็กน้อย ในขณะที่โรงพยาบาลขนาดใหญ่ที่มีเครื่องไม้ เครื่องมือพร้อม ให้ความสำคัญกับการช่วยชีวิต
ดังนั้น การเชื่อมโยงข้อมูลทางระบาดวิทยา จะเป็นสัญญาณอันตราย โดยเมื่อมีคนไข้วิกฤติ ไม่สามารถระบุสาเหตุ หรือระบุสาเหตุได้ แต่รูปแบบความรุนแรงไม่ปกติ ต้องส่งสัญญาณกลับลงไปยังพื้นที่ เพื่อจับตามองกลุ่มคนที่แม้ดูอาการไม่หนักก็ตาม ทั้งนี้ถ้าปล่อยให้มีการกระจาย โรคจะมีการพัฒนา ทำให้เกิดมีอาการหนักเพิ่มขึ้นตามลำดับ
ในขณะเดียวกัน ในพื้นที่ต้องจับตามอง กลุ่มอาการที่เกิดผิดฤดูกาลที่ควรจะเป็น และมีการกระจายแพร่ อย่างรวดเร็วผิดปกติ ขณะที่ทำการวินิจฉัย ตรวจหาเชื้อต้องมีการสืบค้นว่ามีตัวกลางในการแพร่จากต้นตอสู่คนอะไรบ้าง รวมทั้งยุง เห็บ ไร ริ้น แมลง
การวินิจฉัยในการเพาะเชื้อไวรัส ยังคงเป็นสิ่งจำเป็น แต่กระบวนการอาจมีความยุ่งยาก และใช้เวลา รวมทั้งต้องมีมาตรการป้องกันเชื้อแพร่ออกจากห้องปฏิบัติการ
การวินิจฉัยโดยการใช้การตรวจขยายท่อนพันธุกรรมของเชื้อโรค ด้วยวิธีพีซีอาร์ แม้จะมีความไว แต่เมื่อไวรัสเริ่มมีการผิดเพี้ยนหน้าตาออกไป จะตรวจจับไม่ได้เหมือนอย่างที่ไวรัส โควิด-19 ณ ขณะนี้ เริ่มมีปัญหาในการวินิจฉัย และการที่ไวรัสเข้าไปในหมา แมว ลิง สัตว์เลี้ยงลูกด้วยนม รวมกระทั่งตัวมิ้งค์ ไวรัสจะมีหน้าตาผิดเพี้ยนไปมากกว่าเดิมจากที่เป็นไวรัส โควิด-19 ในคนอย่างเดียว
การตรวจจับเชื้อในห้องปฏิบัติการ ต้องควบรวมวิธีทั้งหมดที่ใช้โดยไม่หวังพึ่ง พีซีอาร์อย่างเดียว แต่ต้องใช้การตรวจน้ำเหลืองหาแอนติบอดี เพื่อเป็นหลักฐานว่ามีการติดเชื้อหรือไม่ โดยที่เชื้อดังกล่าวอาจระบุได้เป็นตัว เช่น โควิด 19 เลย โดยการผันแปรของรหัสพันธุกรรม จะไม่กระทบหรือกระทบไม่มากต่อผลการตรวจ หรืออาจจะไม่สามารถระบุชื่อเป็นตัวได้ แต่บอกได้ว่าเป็นครอบครัวไหน แต่เป็นข้อมูลที่จะขุดค้น ว่าเป็นไวรัสชนิดใด สายพันธุ์ใดและสามารถถอดรหัสพันธุกรรมได้ทั้งตัว เพื่อพัฒนายาต้านไวรัสและวัคซีนได้ทันทีทันใด
การตรวจในระดับนี้ ยังควบรวมกับการตรวจหาชิ้นส่วนของไวรัส ที่ออกมาเป็นเปปไทด์ หรือโปรตีนชิ้นเล็ก ๆ เพื่อสามารถใช้เป็นเบาะแสในการค้นหาเฉพาะเจาะจงต่อไป
สงครามครั้งนี้และต่อจากนี้ จะเข้มข้นรุนแรงขึ้นตามลำดับ และการป้องกันตนในระดับบุคคลในระดับชุมชน ยังคงต้องเคร่งครัด ป้องกันเชื้อเข้าจมูก ตาปาก และล้างมือ ร่วมกับป้องกันเชื้อที่จะเข้าทางอาหารน้ำดื่ม กินอาหารสุก น้ำสะอาด
แต่สภาวะที่บั่นทอน สุขภาพทำให้เปราะบางและไม่สามารถต้านทานโรคได้ดี มิหนำซ้ำทำให้โรคลุกลาม และยกระดับความรุนแรงจนเสียชีวิตได้ง่าย นั่นคือ มลพิษในอากาศฝุ่นจิ๋วพีเอ็ม 2.5 สารเคมีที่ปนเปื้อนในอาหาร พืช ผัก ผลไม้ เหล่านี้ทำให้เกิดการอักเสบในร่างกายได้ทุกระบบ รวมกระทั่งถึงระบบภูมิคุ้มกันต่อสู้กับเชื้อโรค ทั้งนี้เชื้อโรคอาจไม่ได้รุนแรงนัก แต่กลับทำให้คนเสียชีวิตได้
สงครามจากนี้ไป ต้องคิดนอกกรอบ ทำใหม่ เชื่อมโยงทุกระบบ จากนิเวศวิทยา จากวิทยาศาสตร์ขั้นลึกทุกแขนง และถ้ายังทำไม่ได้ การป้องกันตนเอง ยังคงเป็นวิธีมาตรฐานที่ทำให้เราทุกคนรอดชีวิตได้
อ่านข่าวเพิ่มเติม
- ฟังทางนี้ ‘หมอธีระวัฒน์’ หนุนใช้ น้ำมันกัญชา ลดการอักเสบจากฉีดวัคซีน
- ‘หมอธีระวัฒน์’ เตือนเจ้าพ่อตัวจริงมาแล้ว!! เร่งฉีดวัคซีนปูพรมด่วน
- สายพันธุ์อินเดีย ‘น่าห่วงกังวล’ หมอธีระวัฒน์ เปิดวิธีการตรวจด้วยพีซีอาร์ กับไวรัสกลายพันธุ์
