ในวันขึ้น 15 ค่ำ เดือน 6 ของทุกปี จะเป็นวันสำคัญยิ่งอีกวันหนึ่งของชาวพุทธ ซึ่งก็คือ “วันวิสาขบูชา” หรือ “วันเพ็ญแห่งเดือนวิสาขะ” เพราะเป็นวันที่มีเหตุการณ์ 3 เหตุการณ์ที่สำคัญที่สุดในพุทธศาสนาเกิดขึ้นตรงกันในวันนี้ คือ เป็นวันที่พระพุทธเจ้า ประสูติ ตรัสรู้ และปรินิพพาน
ชาวพุทธถือว่า วันนี้เป็นวันที่น่าอัศจรรย์อย่างมาก และเรียกการบูชาในวันนี้ว่า “วิสาขปุรณมีบูชา” หมายถึง การบูชาในวันเพ็ญเดือนวิสาขะ
3 เหตุการณ์ที่เกิดขึ้นตรงกันในวันวิสาขบูชา
- วันศุกร์ ขึ้น 15 ค่ำ เดือน 6 ปีจอ ก่อนพุทธศักราช 80 ปี เจ้าชายสิทธัตถะ ประสูติที่พระราชอุทยานลุมพินีวัน ซึ่งตั้งอยู่ระหว่างกรุงกบิลพัสดุ์ กับเทวทหะ
- วันพุธ ขึ้น 15 ค่ำ เดือน 6 ปีระกา ก่อนพุทธศักราช 45 ปี เจ้าชายสิทธัตถะ ทรงตรัสรู้เป็นพระสัมมาสัมพุทธเจ้า เมื่อมีพระชนมายุได้ 35 พรรษา ที่ใต้ร่มไม้ศรีมหาโพธิ์ ริมฝั่งแม่น้ำเนรัญชรา ตำบลอุรุเวลาเสนานิคม ภายหลังจากการออกผนวชได้ 6 ปี ปัจจุบัน สถานที่แห่งนี้เรียกว่า พุทธคยา เป็นตำบลหนึ่งของเมืองคยา แห่งรัฐพิหาร อินเดีย
- วันอังคาร ขึ้น 15 ค่ำ เดือน 6 ปีมะเส็ง เมื่อมีพระชนมายุได้ 80 พรรษา พระพุทธเจ้าเสด็จดับขันธปรินิพพาน ณ สาลวโนทยาน ของมัลลกษัตริย์ เมืองกุสินารา แคว้นมัลละ หลังจากที่ทรงออกประกาศพระธรรมวินัย และโปรดเวไนยสัตว์เป็นเวลา 45 ปี ปัจจุบัน สถานที่ปรินิพพานนี้ อยู่ในเมืองกุสีนคระ รัฐอุตตรประเทศ อินเดีย
วิสาขบูชาในไทยมาจากไหน
จากหลักฐานพบว่า วันวิสาขบูชา ได้เริ่มขึ้นครั้งแรกเมื่อสมัยสุโขทัยเป็นราชธานี สันนิษฐานว่าได้รับแบบแผนมาจากลังกาเมื่อประมาณ พ.ศ. 420 อาจเป็นเพราะในยุคสมัยี้ ไทยมีความสัมพันธ์ด้านพระพุทธศาสนา กับลังกาอย่างใกล้ชิด มีพระสงฆ์จากเมืองลังกาหลายรูปเดินทางเข้ามาเผยแพร่พระพุทธศาสนา และนำการประกอบพิธีวิสาขบูชาเข้ามาปฏิบัติในประเทศไทยด้วย
การปฏิบัติพิธีวิสาขบูชาในสมัยสุโขทัยนั้น ได้มีการบันทึกเอาไว้ในหนังสือ นางนพมาศ สรุปใจความได้ว่า เมื่อถึงวันวิสาขบูชา พระเจ้าแผ่นดิน ข้าราชบริพาร ทั้งฝ่ายหน้า และฝ่ายใน ตลอดทั้งประชาชนชาวสุโขทัย จะช่วยกันประดับตกแต่งพระนคร ด้วยดอกไม้ พร้อมกับจุดประทีปโคมไฟให้ดูสว่างไสวไปทั่วพระนคร เป็นเวลา 3 วัน 3 คืน เพื่อเป็นการบูชาพระรัตนตรัย
ขณะที่พระมหากษัตริย์ และบรมวงศานุวงศ์ ก็ทรงศีล และทรงบำเพ็ญพระราชกุศลต่าง ๆ ครั้นตกเวลาเย็นก็เสด็จพระราชดำเนินพร้อมด้วยพระบรมวงศานุวงศ์ และนางสนองพระโอษฐ์ตลอดจนข้าราชการทั้งฝ่ายหน้า และฝ่ายในไปยังพระอารามหลวง เพื่อทรงเวียนเทียนรอบพระประธาน ส่วนชาวสุโขทัยจะรักษาศีล ฟังธรรม ถวายสลากภัต สังฆทาน อาหารบิณฑบาตแด่พระภิกษุสามเณร บริจาคทานแก่คนยากจน ทำบุญไถ่ชีวิตสัตว์ ฯลฯ
ภายหลังจากสมัยสุโขทัย ไทยได้รับอิทธิพลของศาสนาพราหมณ์เพิ่มมากขึ้น ส่งผลให้ในช่วงสมัยกรุงศรีอยุธยา ธนบุรี และรัตนโกสินทร์ตอนต้นไม่มีปรากฏหลักฐานการประกอบพิธีวิสาขบูชา จนกระทั่งมาถึงในรัชสมัยของพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย รัชกาลที่ 2 (พ.ศ. 2360) พระองค์ทรงมีพระราชดำริที่จะฟื้นฟูพิธีวิสาขบูชาขึ้นใหม่
สมเด็จพระสังฆราช (มี) สำนักวัดราชบูรณะ ถวายพระพรให้ทรงทำขึ้นครั้งแรกในวันขึ้น 14 ค่ำ 15 ค่ำ และแรม 1 ค่ำ เดือน 6 พ.ศ. 2360 โดยให้จัดทำตามแบบอย่างประเพณีเดิมทุกประการ เพื่อให้ประชาชนได้ทำบุญ ทำกุศลทั่วหน้ากัน อีกทั้งการรื้อฟื้นพิธีวิสาขบูชาขึ้นมาในครานี้ ถือว่าเป็นแบบอย่างปฏิบัติในการประกอบพิธีวิสาขบูชาต่อเนื่องมาจนถึงปัจจุบัน
กิจกรรมวันวิสาขบูชา
ตามปกติแล้ว ในวันวิสาขบูชานี้ ชาวพุทธทั่วโลกจะมารวมตัวกันเพื่อจัดพิธีทำบุญใหญ่ หรือจัดกิจกรรมต่างๆ เพื่อเป็นการบำเพ็ญกุศลระลึกถึงพระพุทธเจ้า โดยในฐานะที่วันวิสาขบูชาได้รับการยกย่องให้เป็นวันสำคัญของโลก เมื่อวันวิสาขบูชามาถึง สำนักงานยูเอ็นในนครนิวยอร์ก สหรัฐ จะอัญเชิญพระเจดีย์วิสาขบูชานุสรณ์ สกลโลก ที่ภายในประดิษฐานพระบรมสารีริกธาตุ ประกาศบูชาวันวิสาขะ
สำหรับในไทยนั้น นอกจากพุทธศาสนิกชนจะเดินทางเข้าวัดบำเพ็ญกุศล ถือศีล ฟังธรรมแล้ว ยังนิยมปล่อยนกปล่อยปลา และเวียนเทียนรอบพระอุโบสถในช่วงค่ำเพื่อถวายเป็นพุทธบูชาอีกด้วย นอกเหนือจากการทำบุญตักบาตรในตอนเช้า และบำเพ็ญกุศลความดีอื่น ๆ ตลอดทั้งวัน
ก่อนที่จะเริ่มทำการเวียนเทียน พุทธศาสนิกชนควรร่วมกันกล่าวบทสวดมนต์ และคำบูชาในวันวิสาขบูชา ซึ่งตามวัดต่าง ๆ มักจัดให้มีการทำวัตรสวดมนต์ ก่อนที่จะเริ่มเวียนเทียน ส่วนใหญ่นิยมปฏิบัติพิธีการเวียนเทียนกันอย่างเป็นทางการ มีพระสงฆ์เป็นผู้นำเวียนเทียนในเวลาประมาณ 20.00 น.
บทสวดมนต์ที่พระสงฆ์นิยมสวดก่อนเริ่มการเวียนเทียน ที่มีทั้งบาลี และคำแปล
- บทบูชาพระรัตนตรัย
- บทนมัสการนอบน้อมบูชาพระพุทธเจ้า
- บทสรรเสริญพระพุทธคุณ
- บทสรรเสริญพระพุทธคุณ สวดทำนองสรภัญญะ
- บทสรรเสริญพระธรรมคุณ
- บทสรรเสริญพระธรรมคุณ สวดทำนองสรภัญญะ
- บทสรรเสริญพระสังฆคุณ
- บทสรรเสิรญพระสังฆคุณ สวดทำนองสรภัญญะ
- บทสวดเนื่องในวันวิสาขบูชา
เมื่อสวดจบแล้วก็จะมีการจุดธูปเทียนและถือดอกไม้เป็นเครื่องสักการบูชา จากนั้นจึงเดินเวียนรอบปูชนียสถาน 3 รอบ โดยในขณะที่เดินพึงตั้งจิตให้สงบ พร้อมสวดระลึกถึงพระพุทธคุณด้วยการสวดบท อิติปิโส (รอบที่หนึ่ง) ระลึกถึงพระธรรมคุณด้วยการสวด สวากขาโต (รอบที่สอง) และระลึกถึงพระสังฆคุณด้วยการสวด ปะฏิปันโน (รอบที่สาม) จนกว่าจะเวียนครบ 3 รอบ เมื่อเดินเวียนครบแล้วให้นำธูปเทียน ดอกไม้ไปบูชาตามปูชนียสถานจึงเป็นอันเสร็จพิธี
วันสำคัญของโลก
ในการประชุมพุทธศาสนาระหว่างประเทศ (International Buddhist Conference) ที่กรุงโคลัมโบ ประเทศศรีลังกา ระหว่างวันที่ 9-14 พฤศจิกายน 2541 นั้น ผู้แทนจากประเทศที่นับถือศาสนาพุทธจำนวนมาก ที่เข้าร่วมการประชุมครั้งนี้ เช่น บังกลาเทศ จีน ลาว เกาหลีใต้ เวียดนาม ภูฎาน อินโดนีเซีย เนปาล กัมพูชา อินเดีย ปากีสถาน และไทย มีมติที่จะเสนอให้สหประชาชาติ (ยูเอ็น) รับรองให้ “วันวิสาขบูชา” เป็นวันสำคัญสากล
หลังจากพิจารณาแล้ว เมื่อวันทื่ 15 ธันวาคม 2542 ที่ประชุมสมัชชาแห่งสหประชาชาติ สมัยสามัญ ได้เห็นพ้องในระเบียบวาระที่มีชื่อว่า “International recognition of the Day of Visak” กำหนดให้วันวิสาขบูชา เป็นวันสำคัญของโลก
ปัจจุบัน วันวิสาขบูชาถูกกำหนดให้เป็นวันสำคัญทางศาสนา และเป็นวันหยุดราชการในหลายประเทศ เช่น อินเดีย ศรีลังกา สิงคโปร์ ไทย เมียนมา บังกลาเทศ อินโดเนเซีย มาเลเซีย ส่วน เนปาล เกาหลีใต้ กัมพูชา ภูฎาน ถือเป็นวันสำคัญ แต่ยังไม่เป็นวันหยุดราชการ
วันต้นไม้ประจำปีของชาติ
แต่เดิมนั้น รัฐบาลไทยกำหนดให้ วันเข้าพรรษาของทุกปี เป็น “วันต้นไม้ประจำปีของชาติ” แต่เมื่อปี 2532 กระทรวงเกษตรและสหกรณ์ ได้เสนอคณะรัฐมนตรีว่า ปัจจุบันสภาพของฤดูกาลได้เปลี่ยนแปลงไปมาก ต้นไม้ที่ปลูกในวันเข้าพรรษา ซึ่งเป็นช่วงกลางฤดูฝน เมื่อฝนทิ้งช่วงเกิดสภาวะขาดแคลนน้ำ ต้นไม้ไม่สามารถตั้งตัวได้ก่อนถึงฤดูแล้งทำให้ได้รับความเสียหาย
จึงขอให้พิจารณาอนุมัติให้วันวิสาขบูชาซึ่งอยู่ในช่วงเดือนพฤษภาคม และเป็นระยะเริ่มต้นของฤดูฝน เป็นวันต้นไม้ประจำปีของชาติแทน ซึ่งคณะรัฐมนตรีได้มีมติอนุมัติตามข้อเสนอของกระทรวงเกษตรและสหกรณ์ เมื่อวันที่ 31 มกราคม 2532 ให้ วันวิสาขบูชาของทุกปี เป็น “วันต้นไม้ประจำปีของชาติ”
อ่านข่าวเพิ่มเติม
- ‘สมเด็จพระสังฆราช’ ประทานพระคติธรรมเนื่องในวันวิสาขบูชา 3 มิถุนายน 2566
- โปรดทราบ! ห้ามขายเหล้าหลังเที่ยงคืนวันนี้-เที่ยงคืนพรุ่งนี้ เนื่องในวันวิสาขบูชา
- กรมทางหลวง ชี้พิกัด ‘ที่พักริมทางทั่วไทย’ 106 แห่ง ผ่านแอป ‘NOSTRA’ อำนวยความสะดวกนักเดินทาง
