General

4 ตุลาคม 2563 สถาปนา ‘กรุงธนบุรีศรีมหาสมุทร’ ครบรอบ 250 ปี

สมเด็จพระเจ้ากรุงธนบุรี สถาปนาราชธานีแห่งใหม่ มีนามว่า “กรุง ธนบุรี ศรีมหาสมุทร” เมื่อวันที่ 4 ตุลาคม 2313 

หลังการเสียกรุงศรีอยุธยาในปี 2310 สมเด็จพระเจ้ากรุงธนบุรี ทรงรวบรวมกำลังพล และกองทัพเรือจากเมืองจันทบุรี ล่องมาตามชายฝั่งจนถึงปากแม่น้ำเจ้าพระยา ทรงต่อสู้โจมตีค่ายโพธิ์สามต้น จนสามารถขับไล่ทหารพม่า ออกจากอาณาจักรได้ และสามารถกอบกู้กรุงศรีอยุธยาจากการยึดครองได้ ในเวลาเพียง 7 เดือน จากนั้นโปรดให้อัญเชิญพระบรมศพพระเจ้าเอกทัศ มาประกอบพิธีโดยสังเขป และพระราชเพลิงพระบรมศพเรียบร้อย

a1

จากนั้นพระองค์ได้เสด็จสำรวจความเสียหายของบ้านเมือง และประทับแรมในพระนคร ณ พระที่นั่งทรงปืน ทรงพระสุบินนิมิตรว่า พระเจ้าแผ่นดินกรุงศรีอยุธยา “มาขับไล่ไม่ให้อยู่” สมเด็จพระเจ้ากรุงธนบุรี ทรงเล่าให้ขุนนางทั้งหลายฟัง แล้วดำรัสว่า

“…เราคิดสังเวชเห็นว่าบ้านเมืองจะร้างรกเป็นป่า จะมาช่วยปฏิสังขรณ์ทํานุบํารุงขึ้นให้บริบูรณ์ดีดังเก่า เมื่อเจ้าของเดิม ท่านยังหวงแหนอยู่แล้ว เราชวนกันไปสร้างเมืองธนบุรีอยู่เถิด แล้ว ตรัสสั่งให้เลิกกองทัพกวาดต้อนราษฎร แลสมณพราหมณาจารย์ ทั้งปวงกับทั้งโบราณขัติยวงษ์ ซึ่งยังเหลืออยู่นั้น ก็เสด็จกลับลงมาตั้งอยู่ ณ เมือง ธนบุรี…”

wangderm e1601782445335

เรื่องเมืองธนบุรีนี้ สมเด็จพระเจ้าบรมวงษ์เธอ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ ทรงแสดงความคิดเห็นไว้ว่า

“…ที่เจ้าตากลงมาตั้งเมืองธนบุรีเป็นราชธานี ครั้งนั้นเหมาะแก่ประโยชน์ทุกอย่าง ถ้าหากว่าสมเด็จพระอดีตมหาราชได้มาขับไล่เจ้าตาก มิให้ตั้งอยู่ที่กรุงศรีอยุธยา ก็ขับไล่ด้วยไมตรีจิต ตักเตือนมิให้พลาดพลั้งไปด้วยเห็นแก่เกียรติยศ

เพราะกรุงศรีอยุธยาถึงเป็นที่มีชัยภูมิด้วยลําน้ำล้อมรอบ และเป็นเมืองมีป้อมปราการมั่นคงก็จริง แต่รี้พลของเจ้าตากที่มีอยู่ ไม่พอจะรักษากรุงศรีอยุธยาต่อสู้ข้าศึก และขณะนั้นศัตรูก็ยังมีมาก ทั้งพม่า และไทยก๊กอื่น อาจจะยกมาย่ำยีในเมื่อหนึ่งเมื่อใด กรุงศรีอยุธยาอยู่ในทางที่ ข้าศึกจะมาถึงได้สะดวก ทั้งทางบกและทางน้ำ ถ้ามีกําลังไม่พอรักษา ขืนตั้งอยู่ที่กรุงศรีอยุธยาก็คงเป็นอันตราย

การที่ลงมาตั้งอยู่เมืองธนบุรีก็ไม่ห่างไกลกับกรุงศรีอยุธยา มีอํานาจอยู่ที่เมืองธนบุรีก็เหมือนมีอํานาจอยู่ในกรุงศรีอยุธยา แต่ได้เปรียบที่เมืองธนบุรีตั้งอยู่ที่ลําน้ำลึกใกล้ทะเล แม้ข้าศึกมาทางบก ไม่มีทัพเรือเป็นกําลังด้วยแล้ว ก็ยากที่จะมาตีเมืองธนบุรี…”

ภายหลังเมื่อสมเด็จพระเจ้ากรุงธนบุรี ทรงปราบชุมนุมต่าง ๆ แล้ว พระองค์ได้ทรงสถาปนาเมืองธนบุรี ขึ้นเป็นราชธานีแห่งใหม่ ทรงสร้างพระราชวังขึ้นทางทิศใต้ของกรุงธนบุรี ขนาบข้างด้วยวัดแจ้ง หรือวัดมะกอก (ปัจจุบันคือ วัดอรุณราชวรารามราชวรวิหาร) และวัดท้ายตลาด (ปัจจุบันคือวัดโมลีโลกยารามราชวรวิหาร) เมื่อวันที่ 4 ตุลาคม  2313 พระราชทานนามว่า “กรุงธนบุรีศรีมหาสมุทร”

สำหรับขอบเขตของราชธานีแห่งใหม่นี้ ครอบคลุมสองฝั่งน้ำ โดยมีแม่น้ำเจ้าพระยาตัดผ่านกลางเมือง พื้นที่ในกำแพงเมือง ฝั่งตะวันตกเริ่มตั้งแต่เขตเมืองธนบุรี เดิมริมคลองบางกอกใหญ่ ไปจนถึงบริเวณหลังวัดบางหว้าน้อย (วัดอินทาราม) ริมคลองบางกอกน้อย ส่วนฝั่งตะวันออกเริ่มตั้งแต่ศาลเทพารักษ์หัวโชค (เชิงสะพานพระปิ่นเกล้าฝั่งพระนคร) เลียบตามแนวคูเมือง (คลองคูเมืองบริเวณหลังกระทรวงมหาดไทย) ไปจรดแม่น้ำเจ้าพระยาบริเวณปากคลองตลาด โดยภายในกำแพงเมืองธนบุรีเดิม เป็นที่ตั้งของพระราชวังกรุงธนบุรี

l24 126

สาเหตุทรงเลือก “ธนบุรี”  เป็นราชธานี

  • กรุงธนบุรีตั้งอยู่ที่น้ำลึกใกล้ทะเล

หากข้าศึกยกมาทางบก โดยไม่มีทัพเรือ เป็นกำลังสนับสนุน ด้วยแล้วก็ยากที่จะตีได้สำเร็จ และในกรณีที่ข้าศึกมีกำลังมากกว่าที่จะรักษากรุงไว้ได้ ก็อาจย้ายไป
ตั้งมั่นที่จันทบุรี โดยทางเรือได้สะดวก

  • กรุงธนบุรีมีป้อมปราการอยู่ทั้ง 2 ฟากแม่น้ำ

ป้อมวิชัยประสิทธิ์ และป้อมวิไชเยนทร์ ที่สร้างไว้ ตั้งแต่รัชสมัยของสมเด็จพระนารายณ์มหาราช หลงเหลืออยู่ พอที่ใช้ป้องกันข้าศึกที่จะเข้ามา รุกรานโดยยกกำลังมาทางเรือได้บ้าง

  • กรุงธนบุรีตั้งอยู่บนเกาะ

ลักษณะเหมือนกรุงศรีอยุธยา  และยังมีสภาพเป็นที่ลุ่ม มีบึงใหญ่น้อยอยู่ทั่วไป ซึ่งจะเป็นเครื่องกีดขวางข้าศึกมิให้โอบล้อมพระนครได้ง่าย

  • กรุงธนบุรีตั้งปิดปากน้ำ

ระหว่างเส้นทางที่หัวเมืองฝ่ายเหนือทั้งปวง จะได้ไปมาค้าขายติดต่อกับต่างประเทศ จึงสามารถกีดกันมิให้หัวเมืองฝ่ายเหนือ ที่ตั้งตัวเป็นใหญ่ ซื้อหาเครื่องศัสตราวุธ
ยุทธภัณฑ์จากต่างประเทศได้

03

  • กรุงธนบุรีอยู่ใกล้ทะเล

สะดวกแก่การไปมาค้าขายและติดต่อกับต่างประเทศ เรือสินค้าสามารถเข้าจอดเทียบท่าได้ โดยไม่ต้องขนถ่ายสินค้าลงเรือเล็ก อย่างสมัยกรุงศรีอยุธยาทำให้ประหยัดเวลา และค่าใช้จ่ายได้มาก

  • กรุงธนบุรีเป็นเมืองเก่า

มีวัดจำนวนมากที่สร้างไว้แต่สมัยกรุงศรีอยุธยา เพียงแต่บูรณะ และปฏิสังขรณ์บ้างเท่านั้น ไม่จำเป็นต้องสร้างวัดขึ้นใหม่ทั้งหมด

  • กรุงธนบุรี มีดินดี มีคลองหลายสาย

มีน้ำใช้ตลอดปีเหมาะแก่การทำนา ปลูกข้าว ทำสวนผัก และ ทำไร่ผลไม้

กรุงธนบุรีเป็นราชธานีเพียง 15 ปี หลังจากที่สมเด็จพระเจ้าตากสินมหาราช สวรรคต พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช ทรงปราบดาภิเษก ขึ้นเป็นปฐมบรมกษัตริย์แห่งราชวงศ์จักรี และทรงย้ายราชธานีจากฝั่งตะวันตก มายังฝั่งตะวันออกของแม่น้ำเจ้าพระยา ทำให้พระราชวังกรุงธนบุรีว่างลง กรุงธนบุรีจึงถูกลดความสำคัญ และกลายเป็นส่วนหนึ่งของกรุงรัตนโกสินทร์

สำหรับพระราชวังกรุงธนบุรี ได้กลายเป็นที่ประทับของพระบรมวงศานุวงศ์ จนถึงในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ได้พระราชทานให้กองทัพเรือ ใช้เป็นที่ตั้งของโรงเรียนนายเรือ และภายหลังจากสงครามโลกครั้งที่ 2 ได้เป็นที่ตั้งของกองบัญชาการกองทัพเรือจนถึงปัจจุบัน

ที่มา : เฟซบุ๊กเพจ โบราณนานมา, ศิลปวัฒนธรรม, บล็อก ประวัติศาสตร์ไทยอันยาวนาน

อ่านข่าวเพิ่มเติม

Avatar photo