ศูนย์จีโนมฯ เผย รู้จัก ‘รังโรค’ ของไวรัส สิ่งสำคัญเพื่อตัดวงจรการระบาดของ ‘โควิด-มาร์บวร์ก-ไข้หวัดนก’
ศูนย์จีโนมทางการแพทย์ รพ.รามาธิบดี โพสต์เพจเฟซบุ๊ก Center for Medical Genomics ระบุว่า เพื่อตัดวงจรการระบาดของไวรัสโคโรนา-19 ไวรัสมาร์บวร์ก ไวรัสไข้หวัดนก และอื่นๆ เราต้องทราบแหล่งกักเก็บหรือรังโsคของไวรัส (Viral reservoir)
แหล่งกักเก็บไวรัสหรือที่นิยมเรียกกันว่า “รังโรค” คือบรรดาสิ่งมีชีวิตหรือสภาพแวดล้อมที่เอื้อให้ไวรัสสามารถคงอยู่ เพิ่มจำนวน และอาจทำให้เกิดการติดเชื้อสู่มนุษย์ได้ (Outbreak)
หารังโรคของไวรัส เพื่อตัดวงจรการระบาด
ดังนั้นเมื่อมีโรคระบาดของจุลชีพหรือไวรัสเกิดขึ้น จึงมีความจำเป็นอย่างมากที่บรรดาผู้เชี่ยวชาญต้องหารังโsคของจุลชีพหรือไวรัสชนิดนั้นให้ได้โดยรวดเร็ว เพื่อตัดวงจรการระบาด แหล่งกักเก็บไวรัสสามารถเป็นสิ่งมีชีวิตหรือไม่มีชีวิตก็ได้ เช่น สัตว์ พืช และแบคทีเรีย ตลอดจน ดิน น้ำ และปัจจัยแวดล้อมอื่นๆ
ในกรณีของโรคไวรัสในมนุษย์ แหล่งกักเก็บไวรัสอาจเป็นกลุ่มของผู้ติดเชื้อที่ยังคงแพร่เชื้อไวรัสต่อไป หรือประชากรสัตว์ที่ติดเชื้อไวรัส และสามารถแพร่เชื้อไปยังมนุษย์ได้ ตัวอย่างเช่น ค้างคาวถือเป็นรังโsคตามธรรมชาติสำหรับไวรัส มาร์บวร์กและอีโบลา นกเป็นแหล่งกักเก็บไวรัสไข้หวัดนก ส่วนมนุษย์เป็นแหล่งกักเก็บหลักสำหรับไวรัส SARS-CoV-2 ซึ่งเป็นสาเหตุของโรคโควิด-19
การศึกษาล่าสุดบ่งชี้ว่า SARS-CoV-2 ซึ่งเป็นไวรัสที่ทำให้เกิดโควิด-19 อาจมีต้นกำเนิดมาจากค้างคาว เชื่อกันว่าไวรัสติดต่อสู่มนุษย์ผ่านโฮสต์กลาง เช่น ตัวลิ่น ก่อนที่จะแพร่กระจายไปทั่วโลก
นอกจากนี้ยังตรวจพบ SARS-CoV-2 ในสัตว์ เช่น มิงค์ แมว และสุนัข ทำให้เกิดความกังวลเกี่ยวกับศักยภาพของไวรัสที่จะยังคงอยู่ในสัตว์รังโsคหลายชนิด และอาจทำให้หวนกลับมาเกิดการระบาดในอนาคต
ค้างคาวถือเป็นแหล่งกักเก็บห่วงโซ่ของการติดเชื้อไวรัสที่นำไปสู่การเกิดโรคต่างๆ เช่น โรคซาร์ส เมอร์ส และโควิด-19 เชื่อกันว่าไวรัสเหล่านี้มีต้นกำเนิดในค้างคาว และส่งต่อไปยังมนุษย์ผ่านโฮสต์ตัวกลาง เช่น ชะมด อูฐ หรือตัวลิ่น เส้นทางการแพร่เชื้อที่แน่นอนยังไม่เป็นที่เข้าใจอย่างสมบูรณ์ แต่คาดว่าเกิดจากการสัมผัสกับมูลค้างคาว ปัสสาวะ หรือน้ำลาย หรือจากการบริโภคเนื้อค้างคาวหรือผลิตภัณฑ์อื่นๆ
พัฒนากลยุทธ์ที่มีประสิทธิภาพในการป้องกัน และควบคุมการระบาด
ด้วยเหตุนี้ การทำความเข้าใจรังโsค เช่น ค้างคาว นก และพลวัตการแพร่กระจายของไวรัส เป็นส่วนสำคัญของการตอบสนองด้านสาธารณสุขต่อโรคติดเชื้ออุบัติใหม่ ช่วยให้นักวิจัยเข้าใจการแพร่กระจายของโรคได้ดีขึ้น และพัฒนากลยุทธ์ที่มีประสิทธิภาพในการป้องกัน และควบคุมการระบาดในอนาคต
การเก็บตัวอย่างจากแหล่งที่มีการระบาดเป็นส่วนสำคัญของกระบวนการนี้ เนื่องจากช่วยให้นักวิจัยสามารถระบุแหล่งกักเก็บไวรัสที่อาจเกิดขึ้นได้ และศึกษาพลวัตการแพร่เชื้อของไวรัสภายในแหล่งกักเก็บเหล่านี้ ข้อมูลนี้สามารถใช้ในการพัฒนามาตรการที่กำหนดเป้าหมาย เพื่อป้องกันการแพร่กระจายของไวรัส และเพื่อลดผลกระทบของการระบาดในอนาคต
ตัวอย่างเช่น องค์การอนามัยโลก (WHO) และองค์กรด้านสุขภาพอื่นทั่วโลก เก็บตัวอย่างจากสถานที่ที่มีการระบาด เพื่อให้เข้าใจที่มาและการแพร่กระจายของโรคได้ดียิ่งขึ้น
ในกรณีของการระบาดของโควิด-19 ตลาดค้าส่งอาหารทะเล Huanan ในเมืองอู่ฮั่น ประเทศจีน ถูกระบุว่าเป็นจุดเริ่มต้นของการระบาด การเก็บตัวอย่างจากตลาดมีความสำคัญด้วยเหตุผลหลายประการ
ประการแรก ช่วยให้นักวิจัยสามารถระบุการมีอยู่ของไวรัส SARS-CoV-2 ในตลาดได้ ซึ่งเป็นหลักฐานสำคัญสำหรับการแพร่เชื้อไวรัสสู่มนุษย์ในขั้นต้น ประการที่สอง ช่วยให้นักวิจัยสามารถถอดรหัสพันธุกรรมศึกษาลักษณะทางพันธุกรรมของไวรัส ซึ่งให้ข้อมูลเชิงลึกที่สำคัญ เกี่ยวกับต้นกำเนิดและวิวัฒนาการของไวรัส สุดท้ายนี้ ช่วยให้นักวิจัยสามารถศึกษาบทบาทที่เป็นไปได้ของตลาดในฐานะแหล่งกักเก็บไวรัส และระบุปัจจัยเสี่ยงที่อาจเกิดขึ้นสำหรับการแพร่เชื้อในมนุษย์
ตัวอย่างแหล่งกักเก็บเชื้อไวรัส ที่สามารถแพร่เชื้อสู่มนุษย์
ต่อไปนี้คือตัวอย่างบางส่วนของแหล่งกักเก็บเชื้อไวรัส ที่ทั้งที่มีชีวิตและไม่มีชีวิต ที่สามารถแพร่เชื้อสู่มนุษย์ได้:
รังโรคที่มีชีวิต
- สัตว์ (เช่น สัตว์เลี้ยงลูก ค้างคาว นก หนู หมู ฯลฯ) สามารถแพร่เชื้อไวรัสต่างๆ สู่คนได้ เช่น โรคพิษสุนัขบ้า ไวรัสมาร์บวร์ก ไวรัสอีโบลา ไวรัสนิปา และไวรัสไข้หวัดใหญ่
- แมลง (เช่น ยุง เห็บ เป็นต้น) สามารถแพร่เชื้อไวรัสสู่คนได้ เช่น ไวรัสซิกา ไวรัสไข้เลือดออก ไวรัสชิคุนกุนยา และไวรัสเวสต์ไนล์
- ปศุสัตว์และสัตว์ปีก (เช่น สุกร ไก่ วัว) สามารถแพร่เชื้อไวรัสไปยังมนุษย์ได้ เช่น ไวรัสไข้หวัดนก ไวรัสไข้หวัดหมู และไวรัสโคโรนากลุ่มอาการทางเดินหายใจตะวันออกกลาง (MERS)
รังโรคที่ไม่มีชีวิต
- พื้นผิวที่ปนเปื้อน (เช่น โนโรไวรัสบนพื้นผิวในโรงพยาบาล) สามารถแพร่เชื้อไวรัส เช่น โนโรไวรัส ไวรัสตับอักเสบเอ และไวรัสไข้หวัดใหญ่
- อาหารและเครื่องดื่ม (เช่น ไวรัสตับอักเสบเอในหอยที่ปนเปื้อน) สามารถแพร่เชื้อไวรัส เช่น ไวรัสตับอักเสบเอและโนโรไวรัส
- เลือดและของเหลวในร่างกายอื่นๆ (เช่น เชื้อเอชไอวีในผลิตภัณฑ์เลือดที่ปนเปื้อน) สามารถแพร่เชื้อไวรัส เช่น เชื้อเอชไอวี ไวรัสตับอักเสบบี และไวรัสตับอักเสบซี
สิ่งสำคัญคือ ต้องสังเกตว่าการแพร่ไวรัสจากแหล่งกักเก็บเหล่านี้สู่มนุษย์ อาจซับซ้อนและขึ้นอยู่กับปัจจัยหลายอย่าง เช่น ชนิดของไวรัส โหมดการแพร่เชื้อ และความอ่อนแอของประชากรโฮสต์ การทำความเข้าใจเกี่ยวกับแหล่งกักเก็บ และพลวัตการแพร่กระจายของไวรัสเป็น ขั้นตอนสำคัญในการป้องกันและควบคุมการระบาดของไวรัส
อ่านข่าวเพิ่มเติม
- กรมปศุสัตว์ สกัด ’ไข้หวัดนก H5N1’ ชะลอการนำเข้า และการเคลื่อนย้ายสตว์ปีก
- ดร.อนันต์ ย้ำ ไทยต้องเฝ้าระวัง ‘ไข้หวัด นก H5N1’ หลังพบเด็กหญิงชาวกัมพูชา ติดเชื้อและเสียชีวิต
- กัมพูชาพบเด็ก 11 ปี เสียชีวิตจากไข้หวัด นก H5N1
