สมเด็จพระอริยวงศาคตญาณ สมเด็จพระสังฆราช สกลมหาสังฆปริณายก ทรงมีคติธรรม เนื่องในวันอาสาฬหบูชา ในวันที่ 5 ก.ค. ใจความว่า
ดิถีในวันอาสาหหบูชาได้เวียนมาบรรจบอีกคำรบหนึ่งแล้ว การบำเพ็ญกุศลเป็นพิเศษ ในนักขัตฤกษ์นี้ มีขึ้นเพื่อรำลึกถึง วันที่สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้า ทรงแสดงปฐมเทศนา “ธัมมจักกัปปวัตตนสูตร” โปรดปัญจวัคคีย์ ณ ป่าอิสิปตนมฤคทายวัน อันเป็นการเริ่มประกาศพระศาสนา กระทั่งบังเกิดมีพระอริยสงฆ์ ครบถ้วนพร้อมเป็น “พระรัตนตรัย”
วันอาสาฬหบูชา จึงเป็นโอกาสสำคัญ ที่พุทธบริษัทจักได้น้อมระลึกถึงคุณพระรัตนตรัย ย้ำเตือนจิตใจตนให้มุ่งประพฤติ ตามหนทางแห่งอริยมรรค มุ่งไปสู่ความเกษมปราศภัยจากสังสารวัฏ อันเป็นเป้าหมายสูงสุด แห่งพระพุทธศาสนา เมื่อแรกที่สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้าตรัสรู้ ทรงพระดำริว่า ธรรมะที่ทรงบรรลุ ช่างละเอียดลุ่มลึกเหลือประมาณ จึงมิได้มีพระทัยน้อมไปในทางที่จะทรงแสดงธรรม
แต่ด้วยอานุภาพแห่ง “พระมหากรุณาคุณ” อุปมาดุจมหาพรหมผู้ประเสริฐ ยังให้ทรงพิจารณาเล็งเห็นว่า “สัตว์ทั้งหลาย ผู้มีกิเลสดุจธุลีในจักษุน้อยยังมีอยู่ ย่อมจะเสื่อม เพราะไม่ได้ฟังอบรม สัตว์ทั้งหลายผู้รู้ทั่วถึงธรรมจักยังมีอยู่” จึงทรงตัดสินพระทัย ประกาศพระธรรม เพื่อสัตว์ทั้งหลายจักได้สดับธรรมและรู้ตาม
บรรดาที่จมอยู่ในความทุกข์โศก ถูกความเกิดแก่เจ็บตายครอบงำ ย่อมได้รู้ทั่วถึงธรรมของพระองค์ ตามลำดับสติปัญญา อย่างค่อยเป็นค่อยไป นับแต่นั้น ก็ทรงพากเพียรบำเพ็ญพระพุทธกิจ โดยมิทรงเห็นแก่ความเหนื่อยยากตรากตรำ อยู่ถึง 45 ปีตราบกระทั่งเสด็จดับขันธปรินิพพาน
วันอาสาฬหบูชา นอกจากจะเตือนใจให้รำลึกถึง คุณพระรัตนตรัย อันเป็นสรณะสูงสุดของพุทธบริษัทแล้ว ยังนำพาให้เราทั้งหลาย มั่นคงแน่วแน่ ด้วยปณิธานแห่ง “ความกรุณา”
เพราะฉะนั้น หากท่านกำลังเผชิญความเหนื่อยยาก จากการบำเพ็ญกรณีกิจ ด้วยความกรุณา ขอจงอย่าลดละหรือท้อแท้ ขอให้ตระหนักแน่วแน่ว่า กำลังเจริญรอยตามพระยุคลบาทของพระพุทธองค์ ผู้ทรงพระมหากรุณาเป็นที่พึ่ง แล้วจะประคับประคองจิตใจให้อาจหาญรำเริง เบิกบานด้วยเมตตาการุณยธรม พร้อมกระทำคุณประโยชน์ ด้วยการพลีกำลังกาย กำลังใจ กำลังทรัพย์ และกำลังสติปัญญาเกื้อกูลให้เพื่อนร่วมชาติ ร่วมสังคม สามารถก้าวพ้นจากทุกข์ภัย นำมาซึ่งสันติสุขร่วมกันของสรรพชีวิตบนโลกนี้
