จากวิกฤติไวรัส-19 ที่เกิดขึ้นทั่วโลก ก่อให้เกิดผลกระทบมากมาย ไม่ว่าจะเป็นด้านเศรษฐกิจ และวิถีการดำรงชีวิตในสังคมที่เปลี่ยนไป
ศูนย์อนาคตศึกษา ฟิวเจอร์เทลส์ แล็บ คาดการณ์ว่า นอกจากผลกระทบด้านเศรษฐกิจกิจแล้ว โควิด-19 ยังก่อให้เกิดผลกระทบอีกด้านที่อาจนึกไม่ถึง นั่นคือ ผลกระทบด้านสิ่งแวดล้อม แม้จะมีข่าวดีของการฟื้นตัวของสิ่งแวดล้อมที่ดีขึ้น แต่ก็เป็นเพียงแค่ระยะเวลาสั้นๆ เท่านั้น
การที่คนทั่วโลกมุ่งประเด็นไปที่การแก้ไขปัญหาโควิด-19 เป็นหลัก อาจทำให้ปัญหาด้านสิ่งแวดล้อมถูกละเลยไป ซึ่งถือเป็นเรื่องที่ดูเหมือนไกลตัว แต่ถือเป็นเรื่องที่ใกล้ตัวกว่าที่คิด ทุกคนจึงไม่ควรมองข้าม
ดร.การดี เลียวไพโรจน์ หัวหน้าคณะที่ปรึกษาฟิวเจอร์เทลส์ แล็บ บริษัทแมกโนเลีย ควอลิตี้ ดีเวล็อปเม้นต์ คอร์ปอเรชั่น จำกัด เปิดเผยว่า ปัญหาสิ่งแวดล้อมเป็นเรื่องที่ไม่สามารถแก้ไขได้ในระยะเวลาอันสั้น แต่สามารถชะลอปัญหานี้ได้ด้วยความร่วมมือกันในทุกภาคส่วน เริ่มจากระดับบุคคล อย่าง การลดใช้พลาสติกให้น้อยลง ไปจนถึงภาพใหญ่ อย่างการออกแบบเมืองเพื่อเพิ่มพื้นที่สีเขียว ลดมลภาวะ ใช้พลังงานสะอาด และเป็นมิตรกับทุกชีวิตในพื้นที่ใกล้เคียง
ด้านดร.ภัณณิน สุมนะเศรษฐกุล ผู้อำนวยการวิจัยด้านการคาดการณ์อนาคต ฟิวเจอร์เทลส์ แล็บ บริษัทแมกโนเลีย ควอลิตี้ ดีเวล็อปเม้นต์ คอร์ปอเรชั่น จำกัด กล่าวว่า การเปลี่ยนแปลงด้านสิ่งแวดล้อมที่อาจจะเกิดขึ้นหลังจากสถานการณ์โควิด-19 โดยใช้การวิเคราะห์ผ่านแนวคิด Futures Cone เพื่อหาความเป็นไปได้ในอนาคต สามารถสรุปเป็นสถานการณ์ในอนาคต หรือ ฉากทัศน์ของอนาคต (Future Scenarios) ได้เป็น 3 สถานการณ์ ดังนี้
- อนาคตที่มีความเป็นไปได้สูง (Probable Futures) ผ่านการวิเคราะห์เชิงสถิติ แสดงให้เห็นถึงปริมาณมลพิษทางอากาศทั่วโลกลดลงมากกว่า 60% เมื่อเทียบกับช่วงเดียวกันในปีก่อน จากการใช้มาตรการล็อกดาวน์ทั่วโลก โดยกรุงโซล ประเทศเกาหลีใต้ มีมลพิษทางอากาศลดลง 54% และค่าเขม่าในเมืองอู่ฮั่น ประเทศจีนลดลง 44%
แต่การลดลงของมลพิษทางอากาศนั้นไม่สามารถคาดการณ์ได้ว่าจะยั่งยืน เพราะจากข้อมูลสถิติย้อนหลังพบว่า การใช้พลังงานจากทั่วโลกจะเพิ่มมากขึ้นแบบก้าวกระโดดหลังจากวิกฤติจากโรคระบาดคลี่คลาย ซึ่งคาดการณ์ได้ว่าสภาพสิ่งแวดล้อมจะถูกทำลายเพิ่มขึ้นจากการใช้พลังงานอย่างมากหลังวิกฤติในครั้งนี้
- อนาคตที่สามารถเกิดขึ้นได้ (Plausible Futures) จากที่รัฐบาลประกาศให้ประชาชนอยู่แต่ในที่พักอาศัยของตัวเองในช่วงล็อกดาวน์ นับเป็นสาเหตุสำคัญที่ทำให้จำนวนขยะของพลาสติกในกรุงเทพฯ ช่วงเดือนเมษายนที่ผ่านมา มีปริมาณสูงถึง 3,432 ตัน หรือเพิ่มขึ้น 62% เมื่อเทียบกับช่วงเดียวกันของปีก่อน
ทั้งนี้ เนื่องจากประชาชนส่วนใหญ่เลือกที่จะสั่งอาหาร หรือสินค้าต่างๆ ให้มาส่งยังที่พักอาศัยของตนเอง ก่อให้เกิดขยะพลาสติกประเภทถุงและบรรจุภัณฑ์ คิดเป็นสัดส่วนมากถึง 80% นำไปสู่ฉากทัศน๋อนาคตของไทยที่ต้องรับภาระอันหนักหน่วงในการบริหารจัดการขยะพลาสติก และขยะที่จะหลุดรอดสู่ท้องทะเล
- อนาคตที่อาจจะเกิดขึ้นได้ (Possible Futures) ข้อมูลจากศูนย์การเปลี่ยนแปลงภูมิอากาศและภัยพิบัติ มหาวิทยาลัยรังสิต พบว่า ปริมาณน้ำฝนในปีนี้ อาจนำไปสู่อุทกภัยในช่วงเดือนสิงหาคม – ตุลาคม บริเวณบางจังหวัดในภาคกลางและภาคตะวันออกของไทย
ฟิวเจอร์เทลส์ แล็บ วิเคราะห์ฉากทัศน์อนาคตที่อาจจะเกิดขึ้นได้ว่า อุทกภัยน้ำท่วมดังกล่าว อาจจะทำให้เกิดการแพร่กระจายของโรคโควิด-19 ระลอกสองได้ ซึ่งแม้ว่าผลการศึกษาในปัจจุบันจะพบว่า ความเสี่ยงของการแพร่กระจายไวรัสดังกล่าวผ่านทางน้ำยังอยู่ในระดับที่ต่ำ แต่จากการศึกษาในห้องปฏิบัติการชี้ให้เห็นว่าไวรัสโควิด-19 สามารถแพร่กระจายในน้ำที่ปนเปื้อนด้วยอุจจาระได้เป็นระยะเวลาหลายสัปดาห์ด้วยกัน
จากทั้ง 3 ฉากทัศน์อนาคตข้างต้น สะท้อนถึงความเชื่อมโยงของผลกระทบด้านสิ่งแวดล้อมจากวิกฤติโรคระบาดต่อความเป็นอยู่ของคนในสังคมอย่างแยกออกไม่ได้ ทางฟิวเจอร์เทลส์ แล็บ (FutureTales Lab by MQDC) ได้วิเคราะห์เพิ่มเติมถึงแนวทางการแก้ปัญหาสิ่งแวดล้อมผ่านเครื่องมือคาดการณ์อนาคต เพื่อนำเสนอการเปลี่ยนแปลงอนาคตจากรูปแบบหนี่งไปสู่ความเป็นไปได้รูปแบบหนึ่ง
อย่างไรก็นคาม ตวรมุ่งเน้นการแก้ปัญหาโดยการปรับมุมมองการดูแลสิ่งแวดล้อมที่เห็นคุณค่าในฐานะสินทรัพย์ของชุมชน นำไปสู่การมีส่วนร่วมของภาคประชาชนเพิ่มมากขึ้น ภายใต้การดูแลรักษาสิ่งแวดล้อมในพื้นที่ ควบคู่ไปกับการใช้ประโยชน์จากสิ่งแวดล้อมอย่างเหมาะสม ซึ่งจะมีความยั่งยืนมากกว่าการดูแลสิ่งแวดล้อมในรูปแบบปกป้องรักษา ซึ่งเน้นการบังคับใช้กฏหมายและบทลงโทษของรัฐเป็นเครื่องมือในการดูแลสิ่งแวดล้อม อาจเป็นการแก้ไขปัญหาที่ปลายเหตุ
- ‘คณะกรรมการสิ่งแวดล้อม’ ไฟเขียว ‘EIA’ 3 โครงการ ‘รถไฟ-เหมืองแร่’
- ‘เจ้าหน้าที่ยูเอ็น’ ชี้โควิด-19 ‘ไม่ใช่เรื่องที่น่ายินดี’ สำหรับสิ่งแวดล้อมโลก
- ‘กสิกร’ แนะ 3 P ‘เอไอเอส’ ใช้ 3R กลยุทธ์ฝ่า ‘โควิด-19’
