“วันวิสาขบูชา” หรือ “วันเพ็ญแห่งเดือนวิสาขะ” ซึ่งตรงกับวันขึ้น 15 ค่ำ เดือน 6 ของทุกปี ถือเป็นวันสำคัญอีกวันหนึ่งของชาวพุทธ์ทั่วโลก เป็นวันหยุดราชการในหลายๆ ประเทศ อีกทั้งยังเป็นวันสำคัญในระดับนานาชาติตามข้อมติของสมัชชาใหญ่แห่งสหประชาชาติ (ยูเอ็น) เพราะเป็นวันที่มีเหตุการณ์ 3 เหตุการณ์ที่สำคัญที่สุดในพุทธศาสนาเกิดขึ้นตรงกันในวันนี้ คือเป็นวันที่พระพุทธเจ้าประสูติ ตรัสรู้ และปรินิพพาน
- วันศุกร์ ขึ้น 15 ค่ำ เดือน 6 ปีจอ ก่อนพุทธศักราช 80 ปี เจ้าชายสิทธัตถะ ประสูติที่พระราชอุทยานลุมพินีวัน ซึ่งตั้งอยู่ระหว่างกรุงกบิลพัสดุ์ กับเทวทหะ
- วันพุธ ขึ้น 15 ค่ำ เดือน 6 ปีระกา ก่อนพุทธศักราช 45 ปี เจ้าชายสิทธัตถะ ทรงตรัสรู้เป็นพระสัมมาสัมพุทธเจ้า เมื่อมีพระชนมายุได้ 35 พรรษา ที่ใต้ร่มไม้ศรีมหาโพธิ์ ริมฝั่งแม่น้ำเนรัญชรา ตำบลอุรุเวลาเสนานิคม ภายหลังจากการออกผนวชได้ 6 ปี
ปัจจุบัน สถานที่แห่งนี้เรียกว่า พุทธคยา เป็นตำบลหนึ่งของเมืองคยา แห่งรัฐพิหาร อินเดีย - วันอังคาร ขึ้น 15 ค่ำ เดือน 6 ปีมะเส็ง เมื่อมีพระชนมายุได้ 80 พรรษา พระพุทธเจ้าเสด็จดับขันธปรินิพพาน ณ สาลวโนทยาน ของมัลลกษัตริย์ เมืองกุสินารา แคว้นมัลละ หลังจากที่ทรงออกประกาศพระธรรมวินัย และโปรดเวไนยสัตว์เป็นเวลา 45 ปี
ปัจจุบัน สถานที่ปรินิพพานนี้ อยู่ในเมืองกุสีนคระ รัฐอุตตรประเทศ อินเดีย
ชาวพุทธถือว่า วันนี้เป็นวันที่น่าอัศจรรย์อย่างมาก และเรียกการบูชาในวันนี้ว่า “วิสาขปุรณมีบูชา” หมายถึง การบูชาในวันเพ็ญเดือนวิสาขะ
วิสาขบูชาในไทยมาจากไหน
จากหลักฐานพบว่า วันวิสาขบูชา ได้เริ่มขึ้นครั้งแรกเมื่อสมัยสุโขทัยเป็นราชธานี สันนิษฐานว่าได้รับแบบแผนมาจากลังกาเมื่อประมาณ พ.ศ. 420 อาจเป็นเพราะในยุคสมัยี้ ไทยมีความสัมพันธ์ด้านพระพุทธศาสนา กับลังกาอย่างใกล้ชิด มีพระสงฆ์จากเมืองลังกาหลายรูปเดินทางเข้ามาเผยแพร่พระพุทธศาสนา และนำการประกอบพิธีวิสาขบูชาเข้ามาปฏิบัติในประเทศไทยด้วย
การปฏิบัติพิธีวิสาขบูชาในสมัยสุโขทัยนั้น ได้มีการบันทึกเอาไว้ในหนังสือ นางนพมาศ สรุปใจความได้ว่า เมื่อถึงวันวิสาขบูชา พระเจ้าแผ่นดิน ข้าราชบริพาร ทั้งฝ่ายหน้า และฝ่ายใน ตลอดทั้งประชาชนชาวสุโขทัย จะช่วยกันประดับตกแต่งพระนคร ด้วยดอกไม้ พร้อมกับจุดประทีปโคมไฟให้ดูสว่างไสวไปทั่วพระนคร เป็นเวลา 3 วัน 3 คืน เพื่อเป็นการบูชาพระรัตนตรัย
ขณะที่พระมหากษัตริย์ และบรมวงศานุวงศ์ ก็ทรงศีล และทรงบำเพ็ญพระราชกุศลต่าง ๆ ครั้นตกเวลาเย็นก็เสด็จพระราชดำเนินพร้อมด้วยพระบรมวงศานุวงศ์ และนางสนองพระโอษฐ์ตลอดจนข้าราชการทั้งฝ่ายหน้า และฝ่ายในไปยังพระอารามหลวง เพื่อทรงเวียนเทียนรอบพระประธาน ส่วนชาวสุโขทัยจะรักษาศีล ฟังธรรม ถวายสลากภัต สังฆทาน อาหารบิณฑบาตแด่พระภิกษุสามเณร บริจาคทานแก่คนยากจน ทำบุญไถ่ชีวิตสัตว์ ฯลฯ
ภายหลังจากสมัยสุโขทัย ไทยได้รับอิทธิพลของศาสนาพราหมณ์เพิ่มมากขึ้น ส่งผลให้ในช่วงสมัยกรุงศรีอยุธยา ธนบุรี และรัตนโกสินทร์ตอนต้นไม่มีปรากฏหลักฐานการประกอบพิธีวิสาขบูชา จนกระทั่งมาถึงในรัชสมัยของพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย รัชกาลที่ 2 (พ.ศ. 2360) พระองค์ทรงมีพระราชดำริที่จะฟื้นฟูพิธีวิสาขบูชาขึ้นใหม่
สมเด็จพระสังฆราช (มี) สำนักวัดราชบูรณะ ถวายพระพรให้ทรงทำขึ้นครั้งแรกในวันขึ้น 14 ค่ำ 15 ค่ำ และแรม 1 ค่ำ เดือน 6 พ.ศ. 2360 โดยให้จัดทำตามแบบอย่างประเพณีเดิมทุกประการ เพื่อให้ประชาชนได้ทำบุญ ทำกุศลทั่วหน้ากัน อีกทั้งการรื้อฟื้นพิธีวิสาขบูชาขึ้นมาในครานี้ ถือว่าเป็นแบบอย่างปฏิบัติในการประกอบพิธีวิสาขบูชาต่อเนื่องมาจนถึงปัจจุบัน
กิจกรรมวันวิสาขบูชา
ตามปกติแล้ว ในวันวิสาขบูชานี้ ชาวพุทธทั่วโลกจะมารวมตัวกันเพื่อจัดพิธีทำบุญใหญ่ หรือจัดกิจกรรมต่างๆ เพื่อเป็นการบำเพ็ญกุศลระลึกถึงพระพุทธเจ้า โดยในฐานะที่วันวิสาขบูชาได้รับการยกย่องให้เป็นวันสำคัญของโลก เมื่อวันวิสาขบูชามาถึง สำนักงานยูเอ็นในนครนิวยอร์ก สหรัฐ จะอัญเชิญพระเจดีย์วิสาขบูชานุสรณ์ สกลโลก ที่ภายในประดิษฐานพระบรมสารีริกธาตุ ประกาศบูชาวันวิสาขะ
สำหรับในไทยนั้น นอกจากพุทธศาสนิกชนจะเดินทางเข้าวัดบำเพ็ญกุศล ถือศีล ฟังธรรมแล้ว ยังนิยมปล่อยนกปล่อยปลา และเวียนเทียนรอบพระอุโบสถในช่วงค่ำเพื่อถวายเป็นพุทธบูชาอีกด้วย นอกเหนือจากการทำบุญตักบาตรในตอนเช้า และบำเพ็ญกุศลความดีอื่นๆ ตลอดทั้งวัน
เวียนเทียนหนี ‘โควิด-19’
อย่างไรก็ดี ประเพณีปฏิบัติที่สืบทอดกันมาอย่างยาวนานนี้ อาจต้องผิดแผกออกไปสำหรับวันวิสาขบูชา ปี 2563 เพราะสถานการณ์แพร่ระบาดของเชื้อไวรัสโควิด-19 ที่กำลังเกิดขึ้นทั่วโลก รวมถึงในไทย ทำให้มหาเถรสมาคมมีมติให้วัดทุกวัดทั่วประเทศ และวัดไทยในต่างประเทศ งดจัดกิจกรรมที่คนมาร่วมตัวกันทุกประเภท ยกเว้นกิจของสงฆ์ พร้อมแนะนำให้เวียนเทียนพร้อมพระสงฆ์ที่บ้านในเวลาประมาณ 19.00 น.